Çolpan’in köŞe yazilari (İnceleme-metiN)

 
 

---

33 
V.
 
TÜRKİSTAN’DA 1938 YILINA KADAR MATBUAT 
“Türkistan’da matbaa 19. yüzyılın 60’lı yıllarında ortaya çıktı. 1880’lerde 
Türkistan’da 5 tane matbaa olduğu bilinmektedir. Bunların dördü tipograf baskı, 1 tanesi 
de litograf baskı yapan matbaa idi. Orta Asya’da litograf baskı yapan matbaa Hive’de 
1874 yılında açıldı. 70’li yılların sonlarına doğru Buhara, Semerkant, Andican gibi 
Türkistan’ın başka şehirlerinde de tipografi ve litografiler açıldı” 
(Marufjon, 2013: 65).
 
“Milli basının bir milletin manevi hayatı için gıda kadar önemli olduğunu herkes 
bilir. 1905 Rus devriminden sonra doğan Çarlık hükûmetinin bütün baskılara rağmen 
yavaş yavaş yenileşerek son devrimin ilk yıllarında gelişen Türkistan milli basını, o 
dönemde sayıca az olmakla birlikte, bütün Türkistan halkının duygularına ve fikirlerine 
tercüman olmuş ve halk tarafından benimsenmişti” 
(Çağatay, 2006: 246). 
“Türkistan matbuatı 1905 yılındaki Manifestodan ilham ve güç alarak, kısa 
zamanda büyük ilerlememeler kaydetmiş ve Türk dünyasının itibarlı kişilerinin dikkatini 
çekmiştir. Onları ilk defa toplayıp fikirlerini söyleyin Çolpan’dır. Abdulla Avlani 
“Burungi Özbek Vakitli Matbuatının Tarihi” adlı makalesinde 1905-1917 yılları 
arasında ülkede Özbek dilinde 27 gazete, 8 dergi basıldığını belirtmektedir. 1927 yılında 
“Özbek Vakitli Matbuatı Tarihine Materyaller” (1870-1927) araştırması yayımlanan 
Ziya Said’in açıklamasına göre geçen bu zaman diliminde 45 gazete, 36 dergi 
yayımlanmıştır”
(Kasımov, 2009: 56). 
İlerleyen zamanlarda Türkistan’ın Rus Bolşeviklerin eline geçmesiyle beraber 
matbuatta da değişiklikler yaşanmaya başlamış ve Bolşevikler tarafından kendi 
çıkarlarına hizmet eden bir Bolşevik basını oluşturmuşlardır. Oluşturulan Bolşevik basını 
halka milli bir basın olarak gösterilmeye çalışılsa da aslında milli ruha düşman bir basın 
olmuştur. O dönemde Türkistan’da çıkarılmakta olan “Kızıl Özbekistan”, 
“Türkmenistan” ve “Enbekşi Kazak” gibi önemli gazetelere bakıldığında insanları dil 
yönünden Ruslaştırmaya çalışma açıkça görülmektedir. Kullanılan kelimelerin Türkçesi 
olduğu halde kasıtlı olarak Rusçası kullanılmaktadır. Gazetenin içerisinde yer alan 
makalelere ve çeşitli yazıların içeriğine bakıldığında ise insanları kendi yanlarına çekme 
ve kendi çıkarları doğrultusunda yönlendirmeye yönelik çok ta gerçeği yansıtmayan 
yazılar olduğu görülmektedir. 
“Meselâ, burjuva ülkelerindeki kıtlıklar, işçilerin sebepsiz 
yere dövülüp eziyet edilmeleri ve öldürülmeleri, özellikle Türkiye ve İran köylülerinin 

---

34 
milli burjuva hükûmetleri tarafından sömürülmekte oldukları (!?) ve yabancı devletlerin 
Sovyetler’e karşı harp hazırlıkları yapmakta olmaları, Bolşeviklerin gerçek dostlarının 
Türkistan “bayları” ve “zorbalarına” karşı yaptıkları mücadeleler, bazen de tanınmış 
kızıl yazarların herhangi bir konu üzerine yazdıkları kilometrelerce uzunluktaki 
makaleleri (genellikle Rusçadan cahilce tercüme edilen bu makalelerin ne demek istediği 
bazen hiç anlaşılmaz)” 
(Çağatay, 2006: 247).
 
“Türk devletlerinin toprak bakımından en büyüğü olan Türkistan’da, 1905 devrime 
kadar, Türkçe olarak sadece bir tane gazete çıkmaktaydı. İsmi “Türkistan Vilayetinin 
Gazeti” (Türkistan Vilayeti Gazetesi) olan bu resmi gazete Türkistan Genel Valisi von 
Kaufmann’ın emriyle ve hükûmetin maddi desteğiyle Taşkent’te yayınlanmıştır. 1870