Buxoro muhandislik-texnologiya instituti

Mavzuning dolzarbligi: So’ngi yillarda texnika va texnologiyaning jadal

suratlarda rivojlanib borishi, bu o’z navbatida ko’p miqdorda energiya

resurslaridan foydalanishni taqozo etadi.

Elektr energiyasi, issiqlik energiyasi, uglevodorod va boshqa turdagi

energiyalar zaxirasi yildan-yilga kamayib bormoqda. Shu sababli, qayta

tiklanuvchi energiyaga bo’lgan qiziqish ortib bormoqda. Qayta tiklanuvchi

energiyani olish texnalogiyasini ishlab chiqish va uni takomillashtirish

zamonaviy dolzarb muammolardan biri bo’lib hisoblanadi. Bunday qayta

tiklanuvchi energiya turlaridan biri biogazdir.

Biogaz olish texnalogiyasini yaratish va takomillashtirish nafaqat ma’lim

miqdorda qayta tiklanuvchi energiya olish imkonini beradi. Shu bilan birga

---

6

dehqonchilik uchun sifatli biogo’miz ishlab chiqariladi, hamda atrof muhitning

ekologik holatini ham sezilarli ravishda yaxshilanishiga olib keladi [3].

Mutaxassislarning ta’kidlashicha, yurtimiz iqlim sharoitida quyosh, suv,

shamol, biogaz singari noananaviy energiya manbalardan foydalanishning ulkan

imkoniyatlari mavjud. Respublikamiz hududida yilning qariyb 350 kuni

quyoshli bo’ladi, doimiy shamol esib turadigan ochiq maydonlar ko’p. Bunday

tabiiy salohiyat bugungi kunda jahon miqyosida tobora ommalashib borayotgan

yuqori samarali qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanishda juda

qo’l keladi.  

Yurtimizda  qishloq  xo’jaligi,  chorvachilik  va  parrandachilik

chiqindilarini havosiz joyda bijg’itib biogaz olish imkoniyatlari ham cheksizdir.

Biogaz biomassa, ya’ni go’ng yoki boshqa chiqindilarni maxsus germetik

mahkamlangan sig’im - bioreaktorda anaerobik (xavosiz) bijg’itish natijasida

hosil bo’ladi, - Bijg’ish paytida dastlabki bosqichda biomassa tarkibidagi

mikroflora rivojlanadi, keyin esa organik moddalar kislota ko’rinishini oladi.

Jarayon nihoyasida achitqi (bijg’itqi) tarkibidagi metan hosil qiluvchi

bakteriyalar xarakatga keladi va buning natijasida kerakli mahsulot - metan va

uglekislota ajralib chiqa boshlaydi. Olingan biogaz tozalanib, gazgolderga

to’planadi, undan esa gaz quvurlari orqali foydalaniladigan joygacha uzatiladi va

xuddi tabiiy gaz kabi yoqiladi. Qayta ishlangan xomashyo o’z navbatida

bioo’gitga aylanadi, uning yoqimsiz hidi va tarkibidagi hasharotlar, lichinkalar,

yovvoyi o’simliklarning urug’lari yoqoladi, foydali xususiyatlari esa nafaqat

saqlanib qoladi, balki oshadi ham. Biogaz texnologiyalaridan foydalanishning

afzalliklari shundaki, ular yordamida, birinchidan, yoqilg’iga sarflanadigan

mablag’ni iqtisod qilish, ikkinchidan, vaqt va joyni tejash, qo’l mehnatini

kamaytirish, uchinchidan, atrof-muhitni himoya qilish mumkin.

Bizga ma’lumki: go’ng ochiq havoda saqlanganda atmosferaga muayyan

miqdorda metan gazi va yoqimsiz hidga ega bo’lgan azot birikmalari ajralib

chiqadi, biz so’z bilan aytganda biogaz ishlab chiqaruvchi texnologiyalarning

qo’llanilishi esa atmosferaning shu tarzda ifloslanishining oldini olish imkonini

beradi.

---

7

Ba’zi bir qishloqlarda uchraydigan muammo - tabiiy gaz va elektr

energiyasi ta’minotidagi beqarorlikka chek qo’yishlari mumkin. Shuningdek,

qishloq joylarida issikxonalarni rivojlantirish uchun ham bu qurilmalar juda

asqotadi. Umuman olganda, organik chiqindini qayta ishlash va hosil bo’ladigan

mahsulotlardan foydalanish to’g’ri yo’lga qo’yilganda, biogaz qurilmalariga

sarflangan mablag’ bor-yog’i bir yil ichida to’liq qoplanadi.