Buxoro muhandislik- texnologiya instituti

«Inkor etish» holatida bir oligopolist tomonidan narx bo‘yicha qilingan o‘zgarish

(narxning pasayishi yoki oshirilishi)ga qolgan oligopolistlar tomonidan inkor etish, ya’ni hech qanday javob o‘zgarishlari qilmaslik kuzatiladi. Ko‘pincha bunday holat oligopolist tomonidan o‘z tovariga narxni oshirgan chog‘ida ro‘y beradi, ya’ni qolgan oligopolistlar tovarlari narxlarini oshirmaydilar. Natijada narxni oshirgan oligopolist o‘z iste’molchilarini yo‘qotib, bozordan siqib chiqariladi. YUqorida bayon etilgan holatlar

natijasida oligopolist oladi (11.2-chizma).

_R

firmaning talab egri chizig‘i «siniq egri chiziq» ko‘rinishini

^D₁ S D₃

S

P₂
^R0 ^E


R₁

^D₁

^D₂
^{0 Q}3 ^Q2 ^Q0 ^Q1 ^Q
11.2-chizma. Oligopolistik bozordagi narxning shakllanishida talab egri chizig‘ining

«sinishi»

CHizmadan ko‘rinadiki, dastlab oligopolist firmaning mahsulotiga talab egri chizig‘i D₁D₁ ko‘rinishida bo‘lib, R₀ narx darajasida Q₀ sotish hajmini ta’minlar edi. Oligopolist firma o‘z tovari narxini R₁ darajaga pasaytirishi talabni o‘stirib, mahsulot hajmini Q₁ ga qadar oshirishi ko‘zda tutilar edi. Biroq, boshqa oligopolistlarning

«ergashish» xatti-harakatini tutishi, ya’ni ularning ham o‘z tovarlari narxini pasaytirishi natijasida talab egri chizig‘ining «sinishi» ro‘y berib, u endi D₁ED₂ ko‘rinishini oladi. Oqibatda sotish hajmi oldingi Q₀ darajasida qolgani holda tovarning narxi pasayib, oligopolistlar o‘z foydalarining ma’lum bir qismini yo‘qotadilar.

Oligopolist firma o‘z tovari narxini R₀ dan R₂ ga oshirgan taqdirda qolgan oligopolistlar «inkor etish» xatti-harakatini qo‘llashlari natijasida talab egri chizig‘i yana «sinadi». Oldingi D₁D₁ ko‘rinishdagi talab egri chizig‘i endi D₃ED₁ ko‘rinishini oladi. Agar boshqa oligopolistlar ham o‘z tovarlari narxini oshirganlarida, mazkur oligopolist- firmaning tovariga bo‘lgan talab hajmi Q₂ ga qadar qisqarishi lozim bo‘lsa, bunday xatti- harakatning amalga oshirilmasligi natijasida bu qisqarish Q₃ ga qadar davom etadi, ya’ni bozordagi sotish hajmini yo‘qotish darajasi oshib ketadi.

O‘z mahsulotlariga bozor narxini o‘rnatishda oligopolistlar tomonidan «narx bo‘yicha etakchilik» xatti-harakati keng qo‘llaniladi. Bu xatti-harakat narx vositasida raqobatlashuvni inkor etib, mazkur tarmoqqa kiruvchi barcha oligopolist firmalarning narxni shakllantirish va uni o‘zgartirishda etakchi oligopolist firmaga ergashishlarini taqozo etadi. Odatda tarmoqdagi eng yirik firma etakchi sifatida maydonga tushadi. Narx bo‘yicha etakchi firma boshqalarga qaraganda iqtisodiy jihatdan ancha ustun bo‘lsada, u o‘zining xatti-harakatini faqat narx jihatdan tazyiq o‘tkazish asosida amalga oshira olmaydi.