Buxoro davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakulteti

birinchi  yo‘nalish

,

  konstitutsiyalarda  siyosiy  partiyalar  to‘g‘risidagi  so‘z 

bormaydi, 

ikkinchi  yo‘nalish

,

  Konstitutsiyalarda  to‘la  yoki  qisman      siyosiy 

partiyalarning  roli  va  siyosiy  partiyalarning  ayrim  tamoyillari  haqida  qoidalar 

mavjud; 

uchinchi  yo‘nalish

,

  Konstitutsiyalarda  yagona,  boshqaruvchi  va  rahbariy 

partiyalarning mavjud bo‘lishini nazarda tutadi va boshqa partiyalarning faoliyati 

taqiqlanadi; 

to‘rtinchi  yo‘nalish,

  barcha  partiyalar  ta’qiqlanadi  va  shu  sabali  siyosiy 

partiyalar to‘g‘risida so‘z bormaydi; 

beshinchi  yo‘nalish

,

  aniq  ko‘rsatilgan  partiyalarga  yoki  muayyan  sohadagi 

partiyalarga ruxsat beriladi va boshqa partiyalar ta’qiqlanadi. 

Mamlakatimiz  Konstitutsiyasida  siyosiy  partiyalarga  doir  qoidalarning 

sezilarli  darajada  mavjudligi    Konstitutsiyamizni  ikkinchi  guruhga  taalluqli 

ekanligini ko‘rsatadi va Konstitutsiya  belgilab bergan ustuvor yo‘nalishlar asosida 

siyosiy partiyalar faoliyatini aniq yo‘nalishlarini tartibga solishga maqsadida qator 

qonunlar qabul qilindi.  

Milliy  mustaqillik  davrida  tashkil  topgan  siyosiy  partiyalardan  biri  bu  – 

O’zbekiston  Xalq  Demokratik  partiyasidir.  Partiyaga  uning  1991  yilning  1-

                                                 

1

 O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. –Toshkent .: O’zbekiston, 2014y.  13 bet.  

---

25 

 

noyabrida  bo’lib  o’tgan  ta’sis  quriltoyida  asos  solindi.  Quriltoyda  qabul  qilingan 

partiya  dasturida  asosiy  maqsadlar  quyidagicha  ifodalanadi:  “Biz  insonga  uning 

siyosiy,  iqtisodiy  va  ijtimoiy  turmush  shakllarini  erkin  tanlashni  kafolatlaydigan 

jamiyatning siyosiy va davlat tuzilmasini bunyod etish tarafdorimiz. Bu: 

-

 

siyosiy  va  iqtisodiy  erkinlik,  demokratiya,  tenglik  va  ijtimoiy  adolat 

jamiyati; 

-

 

har  bir  fuqaroga  davlat  va  jamoat  ishlarida,  iqtisodiyot  va  madaniyatda, 

siyosiy hayotda bab-baravar ishtirok etish imkoniyatlarini kafolatlash jamiyati; 

-

 

mulkchilik  va  mehnatning,  tadbirkorlik  va  raqobatning  barcha  shakllariga 

teng  huquq  beriladigan  xo’jalik  va  iqtisodiy  faoliyatga  mafkuraviy  aralashishga 

yo’l qo’ymaydigan jamiyat; 

-

 

aholini  ish  bilan  bandligi,  birinchi  navbatda  qariyalar  va  bolalarni, 

nafaqachilar  va  nogironlarni,  ko’p  bolali  oilali  bolalarning,  o’quvchilar  va 

talabalarning,  kam  ta’minlangan  fuqarolarning  hayot  kechirish  uchun  eng  zarur 

narsalar bilan ta’minlanishi kafolatlanadigan jamiyat; 

-

 

respublikada yashayotgan barcha xalqlarning an’analari va urf-odatlari, dini, 

tili  va  madaniyati  hurmat  qilinadigan,  yagona  mafkura,  dunyoqarash  hukmronlik 

qilmaydigan, so’z va vijdon erkinligi, umuminsoniy qadriyatlar va insonparvarlik 

kafolatlanadigan, ilm-ma’rifat kamol topadigan jamiyat bo’lishi kerak”.

1

  

O’zbekiston  XDP  siyosiy  hayotda  ishtirok  etish,  xalq  bilan  hokimyat  tizimi 

o’rtasida  vositachilik  qilish,  partiyaviy-siyosiy  faoliyat  yuritishning  yangicha 

uslublarini  shakllantirish  maqsadlari to’g’risida  esa  quydagi  dasturiy  maqsadlarni 

ilgari  suradi:  “O’zbekiston  Xalq  demokratik  partiyasi  shunga  aminki,  bundan 

buyon hech qanday siyosiy partiya bevosita hokimyat vakolatlarini o’z zimmasiga 

olmasligi  kerak. Biz har  qanday  ijtimoiy-siyosiy  kuchning haqiqat va  adolatli  o’z 

monopoliyasiga  aylantirishga,  erkin  fikrlashni  bo’g’adigan  mafkurani  jamiyatga 

tiqishtirishga, muxoliflikka va siyosiy kelishmovchiliklarni hal etish usuli sifatida 

“dushman obrazi” ni shakllantirishga qarshimiz. 

                                                 

1

 O’zbekiston Xalq Demokratik partiyasi dasturi. Toshkent,1995-yil, 5-bet. 

---

26 

 

Partiya  o’z  dasturlarini  ishlab  chiqib,  jamiyatga  taqdim  etish  va  o’zga  ijtimoiy-

siyosiy  kuchlar  bilan  erkin  musobaqalashish  orqali  siyosiy  rahnamolikka 

erishmoqchi. U, qonunga muvofiq ravishda oz nomzodlarini hokimyat organlariga 

saylovlarda  ko’rsatadi  va  ularning  qo’llab-quvvatlanishini  va  saylanishini 

ta’minlaydi. Biz o’zimizning siyosiy yo’limizni davlat hokimyati va jamoat o’zini-

o’zi 

boshqarishorganlariga 

saylangan 

partiya 

a’zolarimiz 

orqali 

o’tkazmoqchimiz”.

1

 

“O’zbekiston  ovozi”,  “Golos  Uzbekistana”  gazetalari  va  “Muloqot”  jurnali 

O’zbekiston XDP ning markaziy matbuot nashrlaridir.

2

 

O’zbekiston  Milliy  tiklanish  demokratik  partiyasi(MTDP)  1995-yilning  3-

iyunida ta’sis quriltoyida tashkil topdi. Uning quriltoyida qabul qilingan dasturida 

partiyaning  maqsadlari  quyidagicha  belgilanadi:  “Partiya  umum,insoniy 

qadriyatlarni  milliy  qadriyatlar  bilan  uzviy  bog’langan  holda  Konstitutsiyada 

belgilab  qo’yilgan  haq-huquqlar  asosida  o’z  siyosatini  yuritadi  va  mamlakatda 

yashovchi xalqlar va elatlarning konstitutsion huquqlarini va fuqarolik erkinliklarni 

hurmat  qiladi.  Partiya  oily  maqsad  –  Milliy  tiklanish  g’oyasini  amalga  oshirish 

yo’lida o’z harakatining asosiy yo’nalishlari  deb quydagilarni belgilaydi: 

-

 

millatning ma’naviy  birligi; 

-

 

Vatan (Turkiston) – yagona oila; 

-

 

kuchli demokratik davlat; 

-

 

milliy qadriyatlar; 

-

 

ilmiy-texnikaviy taraqqiyot va umumjahoniy integratsiya; 

-

 

zamon kishisi; 

-

 

 milliy istiqbol. 

Partiya  mana shu yonalishlar milliy tiklanishimizning  mazmuni  – mohiyatini 

tashkil etadi deb hisoblaydi”.

3

 

                                                 

1

 O’zbekiston Xalq demokratik partiyasi dasturi, 14-bet. 

2

  Jalolov  A.  O’zbekiston  Xalq  demokratik  partiyasi.  O’zbekiston  Respublikasi:  ensiklopediya.  Tahrir  hay’ati: 

M.Aminov(mas’ul muharrir) va boshq. Toshkent, “Qomuslar Bosh tahririyati”, 1997-yil, 218-bet. 

3

 O’zbekiston Milliy tiklanish demokratik partiyasining nizomi va dasturi. Toshkent, 1995-yil, 2-bet. 

---

27 

 

Partiya o’zining siyosiy tizimda ishtirok etish usullari va shakllari to’g’risida 

quyidagi nizomiy qoidalarni qabul qiladi: 

“Partiya  o’zining  siyosiy  faoliyatini  Oliy  Majlis,  viloyat,  tuman  va  shahar 

kengashlariga  deputatlikka  nomzodlar  etib  ko’rsatadi  va  bu  nomzodlarning  xalq 

tomonidan  saylanishi  uchun  umumpartiyaviy  saylov  kompaniyalarini  o’tkazadi. 

saylangan  deputatlarni  partiya  fraksiyalariga  birlashtirib,  ular  vositasida  qonunlar 

qabul  qilish,  hukumat  va  uning  joylardagi  organlarini  shakllantirishda, 

hukumatniong ichki va tashqi siyosatini belgilashda ishtirok etadi”.

1

 

O’zbekiston “Adolat” sotsial demokratik partiyasi (SDP) 1995-yil 18-fevralda 

tashkil topdi. Partiyaning maqsad va vazifalari quydagicha belgilanadi: 

Partiyaning  asosiy  maqsadi  –  demokratik  huquqiy  davlatni,  ijtimoiy 

yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotiga  asoslangan  kuchli  adolatli  fuqarolik  jamiyatini 

barpo  etishda  hamda  O’zbekiston  hududida  yashayotgan  barcha  millat  va 

elatlarning  umumiy  manfaatlariga  mos  keladigan,  fuqarolarning  qonun  oldida 

tengligi, konstitutsiyaviy huquq va erkinliklari ta’minlangan ma’naviy jipslashgan 

jamiyatni shakllantirishda faol ishtirok etishdir. 

Partiyaning vazifalari: 

-

 

O’zbekistonda demokratik, huquqiy davlatni va adolatli fuqarolik jamiyatini 

yaratish borasida demokratik jarayonlarni chuqurlashtirish; 

-

 

O’zbekiston  fuqarolariga  o’z  qonuniy  huquqlari,  erk  va  burchlarini 

anglashga ko’maklashish, ularning siyosiy ongi va madaniyatini oshirishda yordam 

ko’rsatish; 

-

 

millatlararo  munosabatlarni  takomillashtirish,  do’stlik  va  hamjihatlikni 

rivojlantirish, har qanday millatchilik, diniy ekstremizm, terrorizm illatlariga qarshi 

kurash  olib  boorish,  dinlararo  bag’rikenglikni,  tinchlik  va  barqarorlikni, 

millatlararo totuvlikni targ’ib qilish;  

-

 

kuchli  ijtimoiy  siyosat  olib  borishga,  aholining  boylar  va  kambag’allarga 

keskin bo’linib ketishiga yo’l qo’ymaslikka, aholi turmush sifati ko’rsatkichlarini 

yaxshilashga ko’maklashish 

                                                 

1

 O’sha joyda, 11-bet. 

---

28 

 

-

 

iqtisodiy o’sish natijalarini aholining turli guruh va qatlamlari turmush sifati 

va  darajasini  oshirishga  adolatli  yo’naltirilgan  bozor  iqtisodiyotining  ijtimoiy 

yo’nalishini  chuqurlashtirishga  qaratilgan  faoliyatni  amalga  oshirish.  Bu 

iqtisodiyot,  fan  va  texnikaning  eng  zamonaviy  yutuqlariga,  iqtisodiy 

jarayonlarning  samarali  boshqaruviga,  ilg’or  innavatsion  tafakkurni  tarbiyalovchi 

ta’lim tizimiga tayangan innavatsion turdagi iqtisodiyot bo’lishini ta’minlash;  

-

 

qonun  ustuvorligini  ta’minlash,  mamlakatda  sud-huquq  sohasidagi  keng 

ko’lamli islohotlarni izchil davom ettirishga, sud hokimyati mustaqilligini yanada 

mustahkamlashning  amaliy  shakl  va  uslublarni  ishlab  chiqishga,  fuqarolar  huquq 

va  erkinliklarini  sudda  himoya  qilish  samaradorligini  oshirishga  faol 

ko’maklashish; 

-

 

boshqaruvda  ochiqlik,  oshkoralik  va  hisobdorlik  tamoyillarni  amalga 

oshirish, davlat hokimyati organlarida, o’z Vatani, xalqini sevadigan va el-yurtiga 

sadoqat  bilan  xizmat  qiladigan  mas’ulyatli  va  yuqori  malakali  kadrlarning 

ishlashiga erishish 

-