Buxgaletriya hisobining predmeti, metodi va uning elementlari

2. KORXONA VA UNING FAOLIYAT KO’RSATISH SHARTLARI 

---

3 
O’z mablag’lari manbalari 
Mablag’lar manbalari tarkibi 
(passiv) 
Quyida harakatdagi kapital manbalari sxemasini keltiramiz. 
Kelgusi davr xarajatli va 
to’lovlari uchun zaxiralar 
Maqsadli tushumlar 
Taqsimlanmagan foyda 
Sotib olingan 
xususiy aktsiyalar 
Rezerv kapital 
Qo’shilgan kapital 
Ustav kapitali 
Majburiyati 
Qisqa muddatli qarzlar 
O’zoq muddatli qarzlar 

---

4 
Usul elementlari. 
Usul (metod yunoncha metodos) tushunchasi ikki ma’noni bildiradi: 
1)
ayrim voqealarni bilish o’rganish usuli; 
2)
alohida usul, harakat usuli yoki ko’rinishi. 
Birinchi tushuncha kengroq ma’noga ega. Har bir fan kabi buxgalteriya hisobi o’z usuli 
bilan ta’riflnadi. Hisob yuritish tartibini belgilab beruvchi tarkibiy qism sifatida 
buxgalteriya hisobiga xos bo’lgan quyidagi usullar ma’lum: 
1.
Hujjatlashtirish; 
2.
Investitsiya; 
3.
Baholash; 
4.
Kalkulyatsiya; 
5.
Buxgalteriya hisobi schetlari; 
6.
Ikkiyoqlama yozuv; 
7.
Buxgalteriya balansi; 
8.
Hisobot. 
Bu tushunchalar buxgalteriya hisobi usul elementlari deyiladi. 
Ikkinchi ma’noda – alohida foydalaniladigan usullar ma’nosida - qo’llaniladigan usullar 
yig’indisi hisobning metodologiya (uslubi)sini tashkil etadi. 
Metodologiya buxgalteriya hisobi oldida turgan maqsad va vazifalar ham ularni echish 
imkoniyatlari, ya’ni mavjud texnik va texnologik baza bilan belgilanadi. 
Usulning mazmuni - mazkur fanning predmeti, vazifalari va uning oldiga qo’yiladigan 
talablar xususiyatlariga bog’liq bo’ladi. Ular buxgalteriya hisobi usulining tarkibiga 
kiradigan aniq usullarni belgilab beradi. 
Eng avval shunga e’tibor berish lozimki, buxgalteriya hisobida sodir bo’ladigan barcha 
xo’jalik jarayonlari, uning ixtiyoridagi barcha mablag’larni aks ettiruvchi axborotlar 
shakllanadi. Har xil jarayonlarda sodir bo’ladigan muomalalar soni hamda korxona 
ixtiyorida joylashgan mablag’lar turi va manbalari juda ko’pdir. Har bir xo’jalik 
muomalasi va mablag’lar hamda manbalar turi ustidan zaruriy boshqaruv axborotini 
umulashtirish, shakllantirishni hujjatlashtirish yordamida kuzatib boriladi. 
Hujjatlashtirish buxgalteriya hisobining ob’ektlari (uning predmetining tarkibiy unsurlari) 
ustidan yoppasiga va uzluksiz kuzatishni amalga oshirish imkonini beradigan dastlabki 
aks ettirish usulidir. Buning uchun har bir alohida muomala uchun yoki ularning bir 
turdagi guruhi 
uchun dastlabki hisob axborotini muayyan moddiy tashuvchisi tuziladi. Unda amalga 
oshirilgan muomalaning mazmuni qayd etiladi. 
Hujjatlashtirish yordamida sodir bo’layotgan xo’jalik muomalalari haqida mukammal 
ma’lumotlar olinadi. Bu ma’lumotlar ularni keyinchalik iqtisodiy jihatdan guruhlash va 
umumlashtirish uchun asos bo’lib hisoblanadi. Yuridik talablarga rioya qilingan holda 
hujjatlardan foydalanish buxgalteriya hisobining ma’lumotlariga isbotlovchi kuch 
bag’ishlaydi. 
Lekin, xo’jalik jarayonida bo’lib o’tayotgan barcha hodisalarni ham hujjatlashtirish 
yordamida qayd qilib bo’lavermaydi. Jumladan, tabiy yo’qolish, mablag’larni qabul qilish 
va topshirish paytidagi noaniqliklar, hisobdagi xatolar va qolaversa o’g’irliklar tegishli 
qiymatliklarning haqiqiy miqdorini dastlabki axborotni tashuvchilar va hisobda aks