Biologiya 5 new indd

15-§. Odam organlari sistemasi
Avvalgi darslarda o‘rganganimizdek, har qanday tirik organizm 
hujayralardan tashkil topgan. Bir xil vazifani bajaruvchi hujayralar 
yig‘indisi 
to‘qimani
hosil qiladi. Bir nechta to‘qimalar birlashib 
or-
ganni
, organlar esa 
organlar sistemasini
hosil qiladi. Organlar sis-
temasi birgalikda yaxlit organizmni hosil qiladi. Masalan, odamda 
ham hujayralar yig‘indisidan iborat biriktiruvchi to‘qima, muskul va 
epiteliy to‘qimalari birlashib, qon tomir devorini va yurakni hosil qi-
ladi. Yurak, kapillyarlar, vena va arteriya qon tomirlari qon aylanish 
sistemasini tashkil qiladi (71-rasm). Odamda quyidagi organlar 
sistemasi mavjud.
1.
Tayanch-harakatlanish sistemasi 
skelet va muskullardan 
tashkil topgan (73-rasmga qarang, 1,4). Skelet bosh, tana, qo‘l va 
oyoq suyaklaridan iborat. Miya qutisi bosh miyani, ko‘krak qafasi 
o‘pka va yurakni himoya qiladi. Suyakning ko‘mik qismida qonning 
shaklli elementlari hosil bo‘ladi. Organizm harakatini skelet mus-
kullari amalga oshiradi. Skelet muskullari odam ixtiyoriga bog‘liq 
holda ishlaydi. Yelkadagi ikki boshli muskulning qisqarishi va uch 
http://eduportal.uz

---

76
boshli muskulning bo‘shashishi natijasida qo‘limizni bilakdan buka 
olamiz. Yelkadagi ikki boshli muskulning bo‘shashishi, uch boshli 
muskulning qisqarishi natijasida esa bilak yoziladi (72-rasm).
72-rasm. 
Yelka muskullarining harakati tufayli
bilakni bukish va yozish.
hujayra 
muskul to‘qimasi 
yurak 
qon aylanish 
sistemasi
71-rasm. 
Hujayra, to‘qima, organ, organlar sistemasi.
uch boshli muskul-
ning qisqarishi
ikki boshli 
muskulning 
bo‘shashishi
uch boshli 
muskulning 
bo‘shashishi
ikki boshli muskul-
ning qisqarishi
muskul 
tolasi
http://eduportal.uz

---

77