Biogeografiya kk

4. Geografiyalıq. Ha’r bir tu’r belgili bir tarqalıw oblastı-arealına iye. biraq ayrım eki-u’sh 
tu’rdin’ arealı uqsas bolıwı yamasa jaqın boladı. Demek bul kriteriyada tu’rlerdi bir-birinen 
ayırıwı ushın jetkiliksiz. 
5. Ekologiyalıq. Ha’r bir tu’rge kiriwshi organizmler konkret ortalıq jag’dayına 
iykemlesken boladı. 
6. Genetikalıq kriteriya. bul kriteriyada ha’r bir tu’rge ta’n xromosomalar jıyındısı, 
du’zilisi ayırıqsha boyawlar menen boyalıwı tu’siniledi. Bir tu’rdegi xromosoma sanı ekinshi 
tu’rde qaytalanbaydı.
Demek tu’r bir-birinen morfologiyalıq, fiziologiyalıq ha’m bioximiyalıq belgilerinin’ 
jıynag’ı menen ayrılıp, belgili bir arealdı iyelep ulıwmalıq kelip shıg’ıwg’a ha’m ko’beygish 
a’wlad beredi.
Ha’zirgi sistematikanın’ tiykarın salıwshı K.Linney tu’rdi binarlı nomenklatura menen 
atawdı usındı. Ha’r bir tu’r qosarlı atqa: tuwıs atı ha’m tu’r atı. Solay etip, tu’rdi atawdın’ 
ulıwmalıq printsipipi-latın tilinde ataladı. tu’rler arealdın’ kishi bo’limin iyelewshi kishi tu’rlerge 
bo’linedi. Kishi tu’rler u’sh atamag’a iye. Ma’selen, belkanın’ (tiyin) tu’ri Sciurus Vulgaris 
“MDA ellerinde to’mendegidey kishi tu’rlerge bo’linedi. Sciurus Vulgaris, S.V.formosovi, 
S.V.jacutensis.
Jaqın tu’rler tuwıslarg’a birigedi, tuwıslar-tuxımlasqa, tuqımlas-otryadqa (o’simliklerde) 
yamasa qatarg’a (haywanlarg’a) otryadlar-klassqa, klasslar-tipke birigedi. Bul ierarxlı sistema 
organizmler sistematikasındag’ı ha’r bir tu’r ha’m kishi tu’rdin’ ornın anıqlawg’a mu’mkinshilik 
beredi. Viruslardın’ 900 g’a jaqın tu’ri bolıp (sonın’ ishinde faglar-100) Viruslar kletkalıq emes 
organizmler qalg’an barlıq organizmler eki kishi patshalıqqa bo’linedi: 1. Prokariotlar yamasa 
yadrolıg’a shekemgi organizmler, bularda yadronı tsitoplazmadan ayırıp turıwshı membrana 
bolmaydı, xromosomag’a iye emes. 2. Eukariotlar yamasa yadrolı organizmler. Prokariotlarg’a 
eki tip (bo’lim)-bakteriyalar ha’m ko’k-jasıl vodorosller kiredi. Ekewi qosılıp drobyankalar 
patshalıg’ın du’zedi. Eukariotlar u’sh patshalıqqa o’simlikler, zamarrıqlar ha’m haywanlarg’a 
bo’linedi. Zamarrıqlar-birlemshi geterotrof organizmler. Olardın’ denesinde plastidler bolmadı.. 
Kletka diywalı azotlı zatlar aralasqan pektinnen (nasekoma xitinin yadqa tu’siriwshi) turadı. 

---

15 
Zapas zatlardan uglevod, glikogen, may jıynaydı. Kraxmal du’zbeydi. Haywanlar-birlemshi 
geterotroflar. Solay etip organizmler sisteması to’mendegishe: 
1. Kletkasız organizmler, viruslar yarım patshalıg’ı 
II. Prokariotlar yamasa yadrolıg’a shekemgi organizmler yarım patshalıg’ı. 
III. Eukariotlar yamasa yadrolı organizmler yarım patshalıg’ı. 
1. O’simlikler patshalıg’ı. 2-zamarrıqlar patshalıg’ı, 3-haywanatlar patshalıg’ı.