Bap new indd

Tayanısh túsinikler:
 
raketa, jasalma joldas, kosmos, kosmoslıq keme, 
ekinshi kosmoslıq tezlik, úshinshi kosmoslıq tezlik.
1. Kosmonavt kosmoslıq kemeden sırtqa shıqsa, salmaqsızlıq halında bola ma?
2. Jerdiń jasalma joldasınıń qozǵalısın teń ólshewli tezleniwshi qozǵalıs dep aytıwǵa 
bola ma?
1. Massaları 1200 kg nan bolǵan eki avtomobildiń massa orayları arasındaǵı aralıq 5 m 
ge teń. Avtomobiller bir-birinen qanday kúshler menen tartısadı?
2. Bir-birinen 100 m aralıqta turǵan 8 000 t hám 12 500 t massalı eki kemeniń óz ara 
tartısıw kúshiniń shamasın tabıń.
3. 99-bette keltirilgen maǵlıwmatlardan paydalanıp, Quyash penen Jerdiń arasındaǵı 
tartısıw kúshin tabıń.
4. Massası 100 t bolǵan úy Jerge qanday kúsh penen tartıladı? Úydiń salmaǵı qansha?
5. Jer betinde tınısh turǵan júk mashinasınıń salmaǵı 100 kN ǵa teń. Júk mashinasınıń 
massasın tabıń.
6. Jer betinde turǵan massası 1 kg bolǵan deneniń salmaq kúshi nege teń?
7. Lift
5
m/s
2
tezleniw menen joqarıǵa qaray qozǵala basladı. Usı waqıtta lifttiń ishin
-
degi massası 45 kg bolǵan balanıń salmaǵı qansha boladı?
8. Lift 
2,5 m/s
2
tezleniw menen tómenge qarap qozǵala basladı. Usı waqıtta lifttiń 
ishindegi massası 90 kg bolǵan adamnıń salmaǵı qansha boladı?
9. Jerdiń betinen qanday biyiklikte birinshi kosmoslıq tezlik 6 km/s shamasına teń 
boladı?
32-§. SÚYKELIW KÚSHI. 
TÍNÍSHLÍQTAǴI SÚYKELIW
Súykeliw kúshi
Tez ketip baratırǵan avtomobildi toqtatıw 
ushın tormoz basıladı. Tóbeden sırǵanap túsken 
shana joldıń gorizontal bóliminde biraz sırǵanap 
barıp toqtaydı. Bul qubılıslarda tezliktiń ózgeri
-
wi hám kemeyiwi júz beredi. Qálegen tezliktiń 
ózgeriwiniń sebepshisi kúsh bolıp tabılatuǵınlıǵı 
belgili. Endi mexanikada úyreniletuǵın jáne bir 
kúsh – súykeliw kúshi haqqında aytamız. Jerde 
turǵan júkti tartıw ushın oǵan qozǵalısınıń baǵıtında 
F
kúshi menen tá
-
sir etiw kerek (103-súwret). Bunda júktiń qozǵalısına qarsılıq etiwshi 
hám qozǵalıstıń baǵıtına qarama-qarsı baǵıtlanǵan 
F
s 
kúshi payda boladı.
103-súwret.
Súykeliw 
kúshiniń júzege keliwi.
υ
= 0
→
|
F
s
|
= 
|
→
F
|
F
s
F 
→
→

---

116
Dinamika tiykarları