Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu azərbaycan folkloru antologiyasi (Cəbrayıl, Ağdam, Laçın, Qubadlı, Zəngilan, Ağcabədi və Kəlbəcər rayonlarından toplanmış folklor nümunələri) baki – “Nurlan“ – 2012

44. SEYİD ALI XƏLİFƏ
I mətn

Seyid Alı Xəlifə o vaxdı on dörd dənə balalı inək verif Kaha kəndinnən Mirzə addı bir adamdan o torpağı (Dambulağ kəndinin yerləşdiyi ərazini – top.) yaylax yeri alıf yayda heyvanın saxlamax üçün. Böyük ev damı idi, qara dam. Atın üsdə adam o damın içinə girirdi. Seyid Alı xəlifənin damı o dam idi. Orda bulax vardı, ojax idi. O bulağın ətrafı böyük bir düz idi. O bulağın üsdə iki bu isdol böyüklükdə daş vardı. İmamın çəliyin vurmuşdu, o daşdan su qaynıyırdı. Gur bir bulax idi, dümağ su çıxırdı. Üsdünə natəmiz adam gedəndə o bulax quruyurdu. Mənim yadıma gəlir, üş dəfə o bulax quruyuf. Bir dəfə payızdığa qoyun gəlif düşəndə iki çoban gətirif üsdündə içki işmişdər, onda qurumuşdu. Aparıf üsdündə qurban kəsmişdilər, o bulax yenidən qaynamışdı. Axırıncı dəfə də erməni Şuşanın yoluna baydax⁴ vıran ili qurumuşdu. Avqust ayı idi. Kəndə hay düşdü ki, bulax quruyuf. Meşə idarəsinin müdiri Seyid Hajı bir də gördüm ki, UAZ-nan gəldi mənim qapıma. Dedi, gəlmişəm, gedəh ojax bulaxdan su içək, ziyarat eliyək. Həmi də qab gətirif ki, evinə su apara. Mən dinməmiş Osman qayıtdı ki, Hajı, bulax quruyuf. Bulağın da quruduğu bir həftə olar. Dedilər ki, bir qadın aparıf bulağın suyunda bulaşıxlı uşax əysisi yuyuf, ona görə bulax quruyuf. Belə deyəndə bu çox məyus oldu. Dedim, niyə məyus olursan? Hajı İbrahimin nəvəsi sənsən, Hajı Səmədin də nəvəsi mənəm. Bulağın üsdə qurban aparajeyih. Bulağı biz gedif ziyarat eləməliyik ki, bulax çıxa. Sürünün içində bir qızıl-kürən toğlu vardı, tutdux bunu qoydux baqaja. Gəldik mənim evimin qapısına. Mənim də qızdarım sajda yuxa bişirirdilər. Yuxadan qızdara yığdırdım, şişi götdük, odun götdük, gəldik bulağın üsdünə. Gəldik ki, bulax quruyuf, elə bil heç burda su olmuyuf. Uşaxlar toğlunu kəsdi, dəridən çıxartdılar, doğradılar kabablıx. Bizim kəntdə də üş yetim var, anaları, ataları ölüf, mamaları⁵ bunnarı saxlıyır. Əti şişlərə çəkdilər, qoydular közün üsdünə. Şiş hala gələndə seyid bir adama bunun ətinnən bir tikə vermədi. Bu yetimləri çağırdı, əti yuxaya çəkib verdi bu yetimlərə. Yetimlər yedi, çıxdı qırağa. Özü də ağzına hələ bir tikə qoymuyuf. Allahım haqqı, Allaha qurban olum. Seyid Hajı oturufdu daşın üsdə, isdiyir əyilə. Bu yetimlər çörəyi yeyif qutaran kimi o bulağ elə püskürdü, torpağı bir on metr tulladı qırağa. Hələ su durulmamış seyid əyildi sudan işdi, qayıtdı dedi, Allah atana rəhmət eləsin, bu möcüzü də burda gördük.

Dambulax kəndi də həmən bulağın adınadı. Uşağı olmuyan, bir ağır işə düşən o bulağın üsdünə ziyarətə gedirdi. O bulağın üsdə ələm ağacı vardı, on iki kənd yığılırdı aşura günü orda qətl çıxardırdı, mal kəsirdi, ehsan paylıyırdı.

II mətn

Pircan çayının alt tərəfi böyük gilas bağı idi. Yazda nökərlər, çobannar çayın qırağında Seyid Alı xəlifənin heyvannarın otarırmış. Alı xəlifə deyif ki, gedim heyvana baş çəkim. Gedif qoyuna, mala baxannan sora gəlir bir zağanın qabağında görür ki, iki dənə maral balası var. Maral balasını qoyuf gedif otdamağa. Seyid Alı xəlifə maral balalarının yanında otduğu yerdə görür ana maral qanı tökülə-tökülə gəlir balalarının yanına. Gəlif başını qoyur Seyid Alı xəlifənin qucağına başdıyır inıldamağa. Afçılar vırıf, qanı tökülür. Seyid Alı xəlifə bunun qanın əliynən təmizdiyir. Təmizdiyəndə afçılar əli tüfəyli çatırır. Gəlillər ki, Seyid Alı xəlifə başında əmmamə maralın qanın təmizdiyir. Afçılar da Zerti kəndinnən idi. Başın qaldırır ki, tüfəylər hazırdı. Deyif ki, balalı maralı niyə vurmusuz? Deyiflər ki, afçıyıx biz. Deyif, siz görmürsüz ki, bunun yelini doluf, bu balalıdı. Bunnar hüylüyüf ki, seyidin əlinnən maralı alalar. Deyif, sizi görüm nəsilbənəsil qırlo⁶ olun, güllə ata bilməyin. Cəddim haqqı, o kəndin hamısı qırlodu, bu gün də qırlodu. Seyid Alı Xəlifə ağzının tüpürcəyini maralın yarasına çəkif bağlıyır, maral da sağalıf.