Ayupova M. Yu. Logopediya toshkent 2007

DUDUQLANUVChI BOLALAR BILAN OLIB BORILADIGAN LOGOPEDIK
MAShG’ULOTLARNING DIDAKTIK ASOSLARI
Bolalar logopediyasining didaktik asoslari. Nutqiy kamchiliklarga ega bo’lgan bolalar bilan olib boriladigan tarbiyaviy, ta’limiy va korreksion ish tizimi umumdidaktik qonuniyatlar, tamoyil va metodlar asosida tashkil etiladi.
Hozirgi zamon pedagogikasida quyidagi asosiy tamoyillar ajratilgan: individualizatsiya va
jamoatchilik, sistemalilik va ketma-ketlik (izchillik), ongli faollik, ko’rgazmalilik, mustahkamlilik va boshqalar.
Bu tamoyillarning jami (majmui) va duduqlanuvchi bolalarga nisbatan ularning qo’llanilishining o’ziga xosligi korreksion o’qitishning barcha tomonlarini ya’ni mazmunini, metodlari va tashkiliy shakllarini belgilab beradi.
Hozirgi vaqtda turli xil logopedik metodik ishlarni mavjudligi nutq buzilishlarining shakllarini, bolalar yoshini, logopedik ish sharoitini hisobga olgan holda nazariy va korreksion o’qitishning asosiy to‘rini aniqlash va ishlab chiqish zarurligini ko‘rsatadi.
Umumiy nazariy o’qitish va xususiy logopedik metodikalar so’zsiz bir-birini to’ldiradi.
Shunday qilib, asosiy didaktik qonuniyat va tamoyillar nutq faoliyatida kamchiligi bo’lgan bolalar bilan ishlashda asos bo’lib xizmat qiladi. Bu asoslarni bilish duduqlanuvchi bolalar bilan olib boriladigan korreksion pedagogik ishlarning muvaffaqiyatli garovidir.
Duduqlanuvchi bolalarga individual yondashish. Duduqlanuvchi bolalar bilan olib boriladigan guruhli, jamoali logopedik mashg’ulotlar ko’p yillik amaliyotni ko’rsatishicha o’zining ijobiy tomonini oqlab keldi. Jamoa bilan mashg’ulot o’tkazish hamma bolalarning faol ishlashi uchun sharoit yaratadi. Individual yondoshish talablari shaxsni jamoaga qarshi qo’yilganligini bildirmaydi. Balkim, har bir bolani imkoniyatlarini yaxshi bilgan holda jamoa ishini tashkil qilish mumkin.
Logopedik ishda individual yondoshish bu har bir duduqlanuvchi bolani logopedik ishdan oldin va logopedik ish jarayonida chuqur o’rganish, ularni psihologik xususiyatlari va nutq imkoniyatlarini hisobga olgan holda korreksion – pedagogik ishlarni tanlashdir.
Duduqlanuvchining yoshi didaktik material va logopedik ish shakllarini aniqlaydi.
Maktabgacha va maktab yoshidagi bolalar, o’smir hamda kattalarning psixofizik
xususiyatlari logopeddan «Bog’chada o’qitish va tarbiyalash dasturi» va o’yin faoliyati; ikkinchidan maktab dasturi va o’quv faoliyati, uchinchidan turli xil mehnat faoliyatlarini hisobga olishni talab etadi.
Logopedik guruhni jamlash (komplektlash) duduqlanuvchilarni yoshini hisobga olib, guruhga bir xil yoshli bolalarni tanlash bo’yicha o’tkaziladi. Guruhda turli yoshdagi duduqlanuvchilarni borligi logopedik ishda alohida metodikalarni qo’llash zaruriyatini keltirib chiqaradi hamda duduqlanishni bartaraf etishda davolash pedagogik ishlarning tarkibini intensivligini o’zgartirishga to’g’ri keladi.
Masalan, maktabgacha yoshdagi bolalarda o’yin shaklidagi nutq mashg’ulotlari, tarbiyalash
tadbirlari asosiy o’rinni, tibbiy davolash ishlari esa kamroq o’rinni egallaydi. O’smir va kattalarda esa aksincha, asosiy diqqat tibbiy davolash vaositalari ya’ni, psixoterapiya (suggestiv metod)ga kamroq pedagogik ishlarga qaratiladi.
Duduqlanuvchilar bilan olib boriladigan logopedik ishlarda individual yondoshish tamoyilini joriy etish bolalarni birlamchi va dinamik o’rganishda (mashg’ulotlar jarayonida) muhim ahamiyat kasb etadi. Logoped uchun lingvistik, psihologik va pedagogik kuzatuvlar zarurdir. Bular duduqlanuvchilarga korreksion ta’sir etish shakllarini tanlash imkonini beradi.