Ayupova M. Yu. Logopediya toshkent 2007

FONEMATIK ANALIZ VA SINTEZNI RIVOJLANTIRISh.
"Fonematik analiz" atamasi bilan ham oddiy, hamda murakkab shakldagi tovushlar analizini belgilaydilar. Oddiy shakldagi ko’rinish bu so’zlar tarkibidagi tovushlarni ajratishdir. V.K. Orfinskiy ma’lumotiga ko’ra, bu shakl maktabgacha yoshdagi bolalarda paydo bo’ladi. Murakkab shakldagi ko’rinish bu so’zlardagi birinchi va oxirgi tovushlarni ajratib olish va tovush o’rnini (so’z boshida, o’rtasida, oxirida) aniqlashdan iborat. Eng murakkab ko’rinish, bu so’zlarda tovushlar ketma-ketligi, tovushlar soni, boshqa tovushlarga nisbatan o’rnini (qaysi tovushdan keyin kelyapti, o’zidan oldin va keyin qaysi tovush kelyapti) aniqlashdir.
Tovushlar analizining bu shakli maxsus o’qitish jarayonida amalga oshiriladi.
Fonematik analiz va sintezni rivojlantirishda olib boriladigan logopedik ishlarda tovush analizining ko’rsatilgan shakllarini ontogenezda shakllanishi izchilligini hisobga olish lozim.
Olib boriladigan ish quyidagi davrlarni o’z ichiga oladi:

1. 
   davr – fonematik analiz va sintezni yordamchi vositalar va harakatlar asosida shakllantirish.
   

Ish dastlabki yordamchi vositalar: so’zning grafik sxemasi va fishkalar yordamida o’tkaziladi.

2. 
   davr – nutqda tovush analizini shakllantirish. Bunda so’z aytiladi so’ng so’zdan birinchi, ikkinchi, uchinchi va boshqa tovushlar aniqlanadi hamda ular soni belgilanadi.
   
3. 
   davr – fonematik analizni aqliy faoliyatida shakllantirish. O‘quvchilar so’zlarni nomlamay va eshitib idrok etmay faqat tasavvur asosida tovushlar soni va ketmaketligini aniqlaydilar.
   

Tekshirish uchun savollar va topshiriqlar

1. 
   Disleksiya atamasi, simptomatikasi, mexanizm va tasnifi bo’yicha hozirgi zamon nuqtai nazariyadan qanday qarashlar mavjud.
   
2. 
   Disleksiya taselifini yoriting.
   
3. 
   Yozuv jarayoni psixofiziologik jarayoni nimalardan iborat?
   
4. 
   Yozuv jarayoni operatsiyalarini yoritib bering.
   
5. 
   Disleksiya va disgrafiya shakllarini yoritib bering.
   
6. 
   Disleksiya va disgrafiyani bartaraf etishda til analizi va sintezini rivojlantirish bo’yicha olib boriladigan ishlarni aytib bering.