Aruz I. Turkiy adabiyotda, jumladan, uzbek lge’rgagshda taxminan IX asrdardan beri kulpanib kelinayotgan sheriy ulchov tizimi nomi bulib, xazrat Navoiynshgg ta’kidicha, ushbu ilm asoschisi X,alil ibn Axmad yashagan joy yakshshdash vox

Vazn sheriy asarning ritm-oxdng xususiyatlarmii ularnish'

tarkibidagi rukshxar sonya va turiga kura ifodalovchi ulchov.

Vasl (arabcha “ulaiish”) aruz tizimi asosida yaratilgan sheriy

asarlarni ifodali ukyash jarayonvda vazn talabi bvshan ayrim yonik

xijolar oxiridati undongai updan keyin turgan xamda unli bilan

boshlangan xdjoga kushib talaffuz etish xodisasi. Ala shu koidaga amal

kshshnmasa» xijolar tartibi buzilib, oxashta va asar vazniga jvddiy

putur yetadi.

Vasli xo Aruz tizimida yaratilgan sheriy misralardagi ayrim

blik xijolarning oxirsh undoshini vazn tshazosi bilan uzidan keyin

gurgan va “x” uvdoyavj bilan boshlavuvchi xijoga kushib uknsh xodisasi.

Bu jarayonda, odatda ‘V uadopsh tushib koladi. Ushbu xodisa kam bulsada, uzbek adabiyotida, xususan, xalk ogzaki ijodi ta’sirida ijod sh sh sh

va “turkona” deb ataluvchi soda uslubga rioya kiluvchya shoirlarnig

asarlarida uchraydi.

Imola aruz atamalaridan bulib, vazn takozosi bilan tarkibida

chuzik uyuta bulgan ayrim yoish< xdjolarni, ushshni ch^zib talaffuz kdashsh

xdsobiga, chuzik xu,jo kilib ukrshni ifodalaydi. Masalan, Boburning

Yor fasli, yor vasli, dustlarntg suxbati,

She’r bsssi, shits dardi, bodanikg kayfiyat

baytidash yoz, yor, she’r, dust, shik, suzlari takibidagi o, u , e,i unlilari

ancha chuzik talaffuz kilnnadi. Bular takti’ chogida, shunnngdek, she’r

chizmasida ikki >;ijo belgisi, ya’ni bir chuzik va bir kiska xijo zdgsobiga

utadi.