Aholini ijtimoiy himoya qilish

 
 

---

1.Aholini ijtimoiy himoya qilishning mohiyati
Bozor munosabatlari sharoitida turli qatlamdagi aholini ijtimoiy himoyalash 
muhim o‗rin tutadi. Hozirgi ko‗p ukladli iqtisodiyot va mulkchilikning turli-
tumanligi sharoitida har bir jamiyat a‘zosini ijtimoiy himoyalash va ularga 
yordam berish zaruriy holdir. Amaldagi kuchli ijtimoiy himoya o‗tish davridagi 
qiyinchiliklarni yumshatdi, ijtimoiy maqsadga mo‗ljallangan resurslar oshishi, 
kam ta‘minlangan aholi uchun turli xil nafaqalar joriy etilishini ta‘minladi. 
Iqtisodiyotga 
oid 
adabiyotlarda 
ijtimoiy 
himoya 
atamasiga 
turlicha 
yondashishlarni ko‗rishimiz mumkin. Masalan, L.S.Rjanitsina shunday deb 
yozadi: «Umumiy talqin qilganda ijtimoiy himoyalash orqali biz shaxsiy 
huquqlarni, iqtisodiy huquqlarni, mehnatga, daromadga, ijtimoiy xizmat 
ko‗rsatishga 
bo‗lgan 
huquqlarni 
jamiyat 
tomonidan 
kafolatlanishini 
tushunishimiz 
mumkin»
1
. 
SHuningdek, 
YU.G.Odegov, 
G.G.Rudenko, 
N.G.Mitrofanov tomonidan quyidagicha ta‘rif beriladi: «Ijtimoiy himoya 

bu 
huquqiy, iqtisodiy, ijtimoiy kafolatlarning butun bir tizimini tashkil etadi, 
mehnatga layoqatli fuqarolarga shaxsiy mehnat hissasi va tadbirkorligi hisobiga 
o‗z turmush farovonligini oshirishni, aholining mehnatga layoqatli bo‗lmagan va 
muhtoj qismiga davlat tomonidan to‗g‗ridan-to‗g‗ri beriladigan moddiy 
yordamlar va boshqa to‗lovlarni o‗z ichiga oladi»
2
.Amerikalik iqtisodchilar 
S.Fisher, R.Dornbush, R.SHmalenzi ijtimoiy himoya tizimini quyidagicha 
ifodalaydilar: «Ijtimoiy himoya tizimi –bu velfer dasturlari tizimi bo‗lib, muhtoj 
aholining.kambag‗allik 
darajasiga 
ko‗ra 
ta‘minlanadigan 
nafaqalardan 
iboratdir»
3
. AQSHdagi ijtimoiy himoya tizimi –muhtoj aholi guruhlariga davlat 
tomonidan uy-joy berilishi, oziq-ovqat mahsulotlariga talonlar, ijtimoiy 
nafaqalar, shuningdek, Medikeyd va boshqa dasturlar kiradi. Mamlakatimiz 
iqtisodchi olimlari tomonidan ham «ijtimoiy himoya» tushunchasining 
mohiyatini ochib berishda turlicha ta‘riflar keltiriladi. Jumladan, M.A.Hakimova 
1
Ржаницына А.С. Даходы: уровень, дифференциация, гарантии. –М.: Профиздат, 1991. С.34–38
2
Рынок труда и социальное партнерство. /Ю.Т.Одегов, Руденко Г.П., Митрофанов Н.Т. –М.: Хронограф, 
1998-С.239. 
3 
6Фишер С., Дорнбуш Р., Шмалензи Р. Экономика -М.: Дело ЛТД, 1995.-829 с. 

---

«O‗tish davrida aholini ijtimoiy himoya qilish tizimi deganda biz bozor 
shakllanishining og‗ir oqibatlari va aholini umuman yangi turmush sharoitlariga 
o‗rgatish bilan bog‗liq chora-tadbirlar tizimini tushunishimiz lozim. Bu chora-
tadbirlar davlat, tashkilot, muassasa yoki har xil hayriya organlari tomonidan 
amalga oshirilib, ularning aholi yoki uning ayrim guruhlari oldidagi burchidir»
4
, 
deb 
ta‘riflaydi. Iqtisodchi olim A.V.Vahobovning fikricha, «Bozor 
munosabatlariga 
o‗tish davrida ijtimoiy himoya o‗zining manzilini 
o‗zgartirmoqda, ya‘ni u aholining o‗zini muayyan bir sharoitda hayot kechirish 
uchun zarur bo‗lgan ne‘matlarni eng kamdarajasi bilan ta‘minlay olmaydigan 
qatlamlariga maqsadli yo‗naltirilgan»
5
. Muallif fikricha,manzilli ijtimoiy himoya 
deganda, muayyan vaqt oralig‗ida aholining aynan muhtoj qatlamiga 
yo‗naltirilgan ijtimoiy kafolatlarni tushunishimiz lozim.
Ijtimoiy himoya tushunchasini ochib berishda ikki tomonlama ma‘noni ifoda 
etuvchi fikrlarni ham ko‗rishimiz mumkin. Agar kengroq talqin qiladigan bo‗lsak, 
har bir mehnatga layoqatli fuqaro o‗z haqida o‗zi qayg‗urishi, munosib yashash 
uchun mustaqil mehnat qilishi kerak. Har bir fuqaro avvalo daromad keltiradigan 
ijtimoiy faoliyat bilan shug‗ullanishga intilishi, tirikchilik qilishi uchun zarur 
bo‗lgan mutaxassisliklarni egallashi, o‗z ustida tinmay mehnat qilishi hamda 
jamiyat bergan huquqiy imkoniyatlardan foydalanilgan holda o‗zini aktiv 
faoliyatini takomillashtirib borishi zarur. Jamiyatni boshqarayotgan davlat 
tomonidan berilgan imkoniyatlardan fuqarolar o‗zlarini ijtimoiy ahvollarini 
yaxshilashda foydalanishlari, tadbirkorlik bilan shug‗ullanishlari, fermer xo‗jaligi 
hamda berilayotgan er uchastkalarini olib, undan daromad olishga harakat 
qilishlari lozim. SHu bilan birga davlatning kadrlarni qayta tayyorlash bo‗yicha 
berayotgan moddiy yordamidan foydalanish, korxonalar tomonidan amalga 
oshirilayotgan rekonstruksiya ishlari, yangi texnologiyani o‗zlashtirishda 
mutaxassislarning ishtirok etishi, zamonaviy texnikani o‗rganish bo‗yicha 
malakasini oshirish uchun berilayotgan imkoniyatlardan foydalanish orqali 
4
Хакимова М. и др. Микрокредитование: перспективы развития в Узбекистане.//Экономическое обозрение, 
2001, No2.–С. 5
5 Ваҳобов А. Бозор муносабатларига ўтиш босқичидаги кўп укладли иқтисодиѐт ва унинг такроран ҳосил 
бўлиши. –Т.: Молия, 2002. –336 б. 

---

fuqarolar yangi imkoniyatlarni qo‗lga kiritib, yuqori daromad oladigan ishga 
joylashishlari hamda o‗z hayotlarini farovon bo‗lib borishini ta‘minlashlari lozim. 
«Ijtimoiy himoya» tushunchasini tor ma‘noda talqin etiladigan bo‗lsa, asosan 
aholini ob‘ektiv va sub‘ektiv sharoitlar tufayli moddiy jihatdan qiyin ahvolda 
qolgan, o‗z kuchi bilan bu qiyinchiliklardan o‗zini va oilasini himoya qila 
olmaydigan aholining ijtimoiy qatlamlarini davlat tomonidan himoya qilish 
tushuniladi. Agar boshqacha qilib ta‘rif beradigan bo‗lsak, «Ijtimoiy himoyalash» 
muayyan (murakkab, xavfli) vaziyatlarda aholi daromadlari darajasi keskin 
pasayishini oldini olish, ayrim ijtimoiy guruhlarga yordam ko‗rsatishi bo‗yicha 
davlat va ijtimoiy guruhlarning sayi

harakatlari yig‗indisini ifodalab, davlat 
tomonidantartibga solinadigan chora-tadbirlar majmuasi tushuniladi. Fikrimizcha 
manzilli ijtimoiy himoya qilish mexanizmini quyidagi uch toifaga ajratishimiz 
mumkin:1) yakka tartibdagi manzilli;2) hudud tamoyili va indikatorlari bo‗yicha 
manzilli;3) o‗zini-o‗zi manzilli himoya qilish.
Umuman olgana, ijtimoiy himoya — keng ma‘noda — mamlakat aholisini 
ijtimoiy va moddiy muhofaza qilinishini ta‘minlaydigan va jamiyatda qaror topgan 
xuquqiy, iqtisodiy, ijtimoiy chora-tadbirlar majmui; tor ma‘noda — davlat va 
jamiyatning yoshi, salomatligi holati, ijtimoiy ahvoli, tirikchilik vositalari bilan 
etarli ta‘minlanmagani tufayli yordamga, ko‗makka muhtoj fuqarolar to‗g‗risidagi 
g‗amxo‗rligini ifoda etadi. Uning asosiy maqsadi aholi farovonligining to‗xtovsiz 
yaxshilanishini ta‘minlash, aholi qatlamlarining ta‘lim, madaniyat, kasb malakasi, 
daromadlari jihatidan keskin tafovutlariga barham berish, jamiyat tomonidan 
insonga munosib hayot darajasini va inson taraqqiyotini ta‘minlashga yordam 
berishdan iborat. Ijtimoiy himoyaning asosiy yo‗nalishlari: erkin ijtimoiy-iqtisodiy 
faoliyat ko‗rsatishni ta‘minlash; ish bilan bandlik, kasb tanlash, o‗qish va bilim 
olish; daromadlarning kafolatlanishi; har bir fuqaroning o‗z iqtisodiy faoliyatida 
daromadga ega bo‗lishi; iste‘molchilar himoyasi, iste‘molchilar jamiyatlari; 
tovarlar va xizmatlar sifati, iste‘mol kafolatini ta‘minlash; aholiga tibbiy xizmat 
ko‗rsatish; ijtimoiy ta‘minot tizimi va aholining muhtoj, kam ta‘minlangan 
qismlariga pensiyalar, nafaqalar, turli xil imtiyozlar berishdan iborat. 

---

Rivojlangan demokratik jamiyatda Ijtimoiy himoya vazifalarini bajarishni 
davlat o‗z zimmasiga oladi. «Ijtimoiy himoya» tushunchasi birinchi marta 1935 
yilda AQSHning «Ijtimoiy xavfsizlik bo‗yicha qonun»ida qo‗llanilgan, keyinchalik 
Xalqaro 
mehnat 
tashkiloti 
konvensiyalarida 
bu 
tushuncha 
mazmuni 
mukammallashtirilgan.
Turli mamlakatlarda aholini Ijtimoiy himoya tizimi mamlakatning iqtisodiy 
taraqqiyot darajasi, demokratik taraqqiyot va uning aholi manfaatiga muvofikligi, 
ijtimoiy siyosat darajasi, ijtimoiy ta‘minot tizimi kabi omillarga bog‗liq holda amal 
qiladi. 
Aholini ijtimoiy himoyalash bozor iqtisodiyoti sharoitida eng muhim 
vazifalardan biridir. Ijtimoiy himoya tizimi hozirgi iqtisodiy islohatlar davrida 
jamiyatning hal etilishi zarur bo‗lgan ijtimoiy 
muammolarini o‗zida 
mujassamlashtirgan kategoriya sifatida amal qilmoqda. 
XIX asr oxiri va XX asr boshlarida aholini ijtimoiy himoya qilish tizimini 
shakllantirishning birinchi bosqichi amalga oshirildi. Bu bosqichda Evropa 
mamlakatlarida ijtimoiy muhofaza qilish bo‗yicha bir qator qonunlar ishlab 
chiqildi. Ularda aholini ijtimoiy himoyalashni takomillashtirish maqsadida ijtimoiy 
cyg‗yptalash masalalari ko‗rildi. XX asrning 30-yillarida Evropa mamlakatlarida 
iqtisodiy inqiroz yuz berdi. Natijada aholi o‗rtasida ishsizlar soni oshdi, aholi 
daromadlari pasayib, turmush sharoiti yomonlashdi. Bunday muammolarni hal 
etish maqsadida Evropa mamlakatlari va AQSHda aholi turmush sharoitini 
o‗rganuvchi maktablar yaratildi. 
30-40 yillarda AQSHda ―Aholishunos olimlar maktabi‖ning namoyondalari 
E.Meyo, F.Retlisberg, M.Follet va boshkalar tomonidan aholini ijtimoiy
himoyalash bo‗yicha aholi o‗rtasida tadqiqot ishlari olib borildi. Ularning 
fikricha, sanoatda texnologiyalarni insonlar boshqaradi, shu sababli sanoatga yangi 
texnologiyalarni olib kirish ishchilar mehnatini engillashtiradi. Ikkinchi jahon 
urushidan keyin qator mamlakatlarda ijtimoiy ta‘minotning yagona tizimi 
shakllandi. Endilikda aholining fakat faol qismi emas, balki barcha aholi qatlami 
haqida qayg‗urish, ularni ijtimoiy ta‘minlash, hamda bemorlarga tekin tibbiy 

---

yordam ko‗rsatish imkoniyatlari yaratildi. Rivojlangan mamlakatlarda aholini 
ijtimoiy himoyalash tizimida davlatning o‗rni oshib bordi. Ishlab chiqaruvchi va 
ishchilar o‗rtasidagi munosabatlarni boshqarish va nazorat etish, aholini ijtimoiy 
himoyalash tizimini takomillashtirish borasida davlat kuchli ijtimoiy siyosat olib 
bordi. 
Turli davlatlarda aholini ijtimoiy himoyalash tizimi mamlakatning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanganlik darajasiga bog‗liq holda amal qiladi. Mamlakatda aholini 
ijtimoiy himoyalashning samarali tizimi hozirgi zamon iqtisodiyotining rivojlanish 
belgisidir desak xato bo‗lmaydi. Iqtisodiyoti ravnaq topgan mamlakatda aholi 
turmush darajasining tez sur‘atlarda o‗sishini kuzatish mumkin. Ushbu 
mamlakatda har bir kishi ijtimoiy kelib chiqishidan qat‘i nazar jamiyatda o‗z 
o‗rnini topadi, uning mehnat qobiliyatidan to‗la-to‗kis foydalaniladi, hamda uning 
haq-xuquqlari davlat tomonidan kafolatlanadi. Aholini ijtimoiy himoyalash 
tushunchasi ko‗plab adabiyotlarda keltirilgan bo‗lib, ularda asosan davlatning 
ijtimoiy siyosati tushuniladi. 
Ko‗plab olimlarning fikricha, keng umumsotsiologik ma‘nodagi ijtimoiy 
himoya konsepsiyasi birinchi bor 1935 yilda AQSHning ―Ijtimoiy xavfsizlik 
bo‗yicha qonun‖ida qo‗llanilgan. Ushbu qonunda qariyalar va mehnatga layoqatsiz 
aholi qatlamiga ijtimoiy yordam ko‗rsatish masalalari bo‗yicha dasturlarni ishlab 
chiqish haqida takliflar keltirilgan. Ammo aholini ijtimoiy himoyalash tushunchasi 
unda to‗laligicha yoritilmagan va ushbu muammoni hal etuvchi tavsiyalar hali 
ishlab chiqilmagan edi. SHuni ham aytish kerakki, ba‘zi adabiyotlarda ―ijtimoiy 
himoyalash‖ iborasi, birinchi marta, Rossiyalik olim P.I.Novgorodsevning 
asarlarida qo‗llanilgan, hamda ushbu tushunchaga tegishli bo‗lgan muammolar 
echimini ishlab chiqilgan
6
. 
Keyinchalik ―ijtimoiy himoya‖ tushunchasining mazmuni Xalqaro mehnat 
tashkiloti konvensiyalarida mukammallashtirilgan, hamda ushbu muammoning 
mohiyati aniqroq ko‗rsatilgan. Bundan tashqari, ushbu tushuncha mamlakatning 
ijtimoiy siyosatida keng qo‗llanilib, u o‗z ichiga mehnat sohasi, aholi bandligi, 
6
Новгородцев П.И. ―Право на достойное человекское существование.‖СПБ., 1911, -С. 3-13.

---

kasb tanlash, o‗qitish, bilim olish, daromadlarning kafolatlanishi, har bir 
fukaroning o‗z iqtisodiy faoliyatida daromadga ega bo‗lishi, iste‘molchilar 
himoyasi, iste‘molchilar jamiyatining tashkil etilishi, tovarlar va hizmatlar sifatini 
oshirish, aholiga tibbiy hizmat ko‗rsatish, ijtimoiy ta‘minot tizimi va aholining 
muxtoj, kam ta‘minlangan qismiga pensiyalar, nafaqalar, turli xil imtiyozlar 
berishni qamrab oladi.
Ijtimoiy himoyaning asosiy vazifasi ijtimoiy qiyin ahvolda qolgan aholi 
qatlamlariga ijtimoiy yordam ko‗rsatish yoki kutilayotgan moddiy qiyinchiliklar 
haqida ogohlantirishdan iboratdir. Bozor iqtisodiyotining hususiyati shundan 
iboratki, shaxsning iqtisodiy hayotda qay tarzda ishtirok etishi haqida o‗zi mustaqil 
qaror kabul qiladi. Xar bir shaxs, avvalom bor, sug‗urtalash masalasi bo‗yicha o‗zi 
javob beradi. Agar bu shaxs ijtimoiy sug‗urtalanmagan bo‗lsa, daromadi
vaqtinchalik kam bo‗lgan taqdirda davlat uni ijtimoiy yordam orqali himoya 
qiladi. 
Keng ma‘noda, ―ijtimoiy himoya‖ deganda mamlakat aholisining ijtimoiy va 
moddiy muhofaza qilinishini ta‘minlaydigan va jamiyatda qaror topgan huquqiy, 
iqtisodiy, ijtimoiy chora-tadbirlar majmui tushunilsa, tor ma‘noda, davlat va 
jamiyatning aholining yoshi, salomatligi holati, ijtimoiy ahvoli, tirikchilik 
vositalari bilan etarli ta‘minlanmagani tufayli yordamga, ko‗makka muxtoj 
fuqarolarga ko‗rsatilayotgan g‗amxo‗rligi nazarda tutiladi. ―Ijtimoiy himoyalash‖ 
tor ma‘noda davlat siyosatini bildirib, hayot darajasiga mos ravishda inson haq-
xuquqlarini himoya qiladi va ijtimoiy kafolatni ta‘minlaydi. Bir vaqtning o‗zida 
ijtimoiy himoyalash konsepsiyasi keng ma‘noga ega bo‗lib, aholini ijtimoiy 
himoyalashga faqatgina davlat jalb qilinmaydi, balki jamiyatda mavjud bo‗lgan 
barcha aholi katlamlari va nodavlat-notijorat tashkilotlar ham jalb etiladi. Aholini 
ijtimoiy himoyalash bozor iqtisodiyotining shakllanishi va rivojlanishining asosiy 
unsuri bo‗lib xizmat qiladi. Ko‗rib turganimizdeq davlatning ijtimoiy-iqtisodiy 
rivojlanishida jamiyatning har bir a‘zosi, nodavlat-notijorat tashkilotlari va boshqa 
fuqarolik institutlari ham ishtirok etadi. 

---

―...bozor iqtisodiyotida ijtimoiy himoya jamiyatning xo‗jalik va ijtimoiy 
hayotini tashkil etishning tabiiy komponenti sifatida namoyon bo‗ladi, uning 
tashkiliy-huquqiy shakllari esa mehnat jarayonining va ishchi kuchining takror 
ishlab chiqarishni beto‗xtovligini ta‘minlashga xizmat qiladi‖
7
. 
Olimlarning fikricha, davlatning ijtimoiy siyosati amalda asosan ikki 
ko‗rinishda namoyon bo‗ladi: ijtimoiy himoya va ijtimoiy ta‘minot. Ijtimoiy 
himoya mustaqillikning moddiy va ma‘naviy asoslarini mustahkamlash va bozor 
islohatlarini amalga oshirish davrida aholini ijtimoiy va moddiy muhofaza qilish va 
milliy xo‗jalikda amal qiladigan iqtisodiy, huquqiy, ijtimoiy va hatto, siyosiy 
chora-tadbirlar majmui bo‗lib, xususan, aholining yoshi, salomatligi, ijtimoiy 
holati hamda hayot kechirishning zarur vositalarga ega bo‗lmaganligi sababli 
yordamga muhtoj qatlamiga davlat va jamoat tashkilotlari va jamg‗armalarning 
yordami hisoblanadi
8
.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida vujudga kelayotgan ijtimoiy muammolarni hal 
etish uchun kuchli ijtimoiy siyosat yuritilishi taqozo etiladi. Bunday siyosatning 
mohiyati shundaki, davlat aniq ishlab chiqilgan va bozor munosabatlariga o‗tishni 
yumshatadigan, aholining u yoki bu sabablarga ko‗ra daromad ishlab topish 
imkoniyatiga ega bo‗lmagan qatlamlarini ijtimoiy himoya qilish tizimi bilan 
qamrab olishga harakat qiladi.
―Ijtimoiy himoya‖ nazariy jihatlarining shakllanishi ko‗p asrlik tarixga ega. 
Bu tushuncha asta-sekin shakllangan va mohiyatan rivojlanib borgan. Aholini 
ijtimoiy himoyalash sohasiga ajratilgan investitsiyalar ijtimoiy himoyaning yuvori 
darajada o‗sishiga olib keldi. Natijada davlat va xususiy sektorlar uchun keng 
imkoniyatlar ochildi, hamda jamiyatda aholi turmush darajasini oshirish imkoni 
tyg‗ildi. 90-yillarda rivojlangan mamlakatlar iqtisodiyoti yangi raqobatbardosh 
sharoitga, 
jumladan 
savdoning 
erkinlashuvi, 
davlat 
tashkilotlarining 
hususiylashtirilishiga moslashib bordi. Mamlakat milliy iqtisodiyotida inflyasiya 
7
Ромашев О.В. Социальная защита трудящихся: проблемы и пути решения. //Социальные 
исследования. -М.: 2001. №1, -С. 110
8
Т
у
хлиев Н., 
Ҳ
а
қ
бердиев 
Қ
, Эрназаров Ш., Холматов Н. 
Ў
збекистон и
қ
тисодиѐти асослари. -Т.: 2006, -Б.260. 

---

darajasining pasayishi, to‗lov balansi defitsitining kamayishi, korxona va 
tashkilotlar umumiy samaradorligining oshishi kabi ko‗plab sohalarda ijobiy 
natijalar ro‗y berdi. Biroq shunga qaramasdan, uning ketidan aholi o‗rtasida 
ishsizlik darajasining o‗sishi, kam ta‘minlangan oilalarning ahvoli yomonlashuvi, 
raqobatbardosh bo‗lmagan korxonalarning tanazzulga yuz tutishi kabi muammolar 
kelib chiqdi. SHunday qilib, bozor iqtisodiyotining tizimining ijtimoiylashuvi, 
hamda ijtimoiy muhofaza tizimidan aholini ijtimoiy kafolatlash va ijtimoiy 
ta‘minot tizimiga o‗tish mamlakatlar iqtisodiy rivojlanishning tarixiy evolyusiyasi 
natijasi deb tan olindi. Ijtimoiy himoyaga muxtoj qatlamning mavjudligi va 
ijtimoiy himoya tizimining takomillashuvi inson taraqqiyoti konsepsiyasining 
shakllanishiga sabab bo‗ldi. ―Ijtimoiy himoya‖ning konsepsiya sifatida yuzaga 
kelishi XX asr o‗rtalariga borib taqaladi. Bu konsepsiyada insonlarning mehnat 
daromadlarining pasayishi va ulardan mahrum bo‗lishdan himoyalovchi chora-
tadbirlar ustuvor ahamiyat kasb etadi. 
Har bir mamlakatda fuqarolarning ijtimoiy himoyasi o‗zining shakllanishi va 
rivojlanishining tarixiy yo‗lidan o‗tdi, ammo ularning rivojlanishi uchun qo‗yilgan 
vazifalarning barcha o‗xshashligi bilan ularni hal qilish usullari va yondashuvlari 
sezilarli darajada farq qiladi.. Mamlakatda rivojlangan ijtimoiy himoya tizimi 
fuqarolarga samarali himoya mexanizmlarini taqdim etadi va shu bilan birgalikda 
iqtisodiy barqarorlikni ta‘minlaydi va jamiyatda ijtimoiy birdamlik muhitini 
yaratadi. Bugungi kunda bir-biridan tuzilishi bilan ham, moliyalashtirishning turli 
usullari bilan ham farq qiluvchi turli xil ijtimoiy himoya tizimlari mavjud. 
Belgilangan vazifalarning barcha o‗xshashligi bilan har bir mamlakatda 
ijtimoiy himoyaning rivojlanishi o‗ziga xos tarixiy noyob yo‗lni bosib o‗tdi. Davlat 
hukumati ijtimoiy siyosatini mamlakatning iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy va iqlim 
xususiyatlarini hisobga olgan holda olib boradi. Xorijiy mamlakatlarda ijtimoiy 
himoya asosiy 3 ta model xususiyatlariga moslab qurilgan: Bismark (kontinental), 
Beveridj (anglosakson, liberal) modeli va xususiy-korporativ (aralash, 
skandinaviya) modeli.