|
Talabaning bilimini sinash uchun savollar
1. Polietelendan sabzavot yetishtirishda qanday foydalaniladi?
2. Plyonkaning kamchiligi va xususiyatlari nimalardan iborat?
3. O‘simliklarni sovuqdan saqlash usullari va vositalari nimalardan iborat?
4. Parniklar o‘rnatish va isitish usullariga ko‘ra necha turga bo‘linadi?
5. Urug‘ ekinlgandan keyin parniklarda ko‘chatning chin yaproqchasi qachon chiqadi?
3-MAVZU. ISSIQXONALARDA BODIRING EKINI URUGCHILIGI, YORUGLIK VA HARORAT TARTIBOTI.
REJA.
1. Issiqxonalarda bodiring ekini urugchiligi.
2. Issiqxona ichidagi havo harorati mutadillashtirish.
3. Nur qaytaruvchi moslamalar
1.Bodring ximoyalangan maydonlarda yetishtirnladigan asosiy ekin bo‘lib, u eng ko‘p xosil va daromad beradi. Uzbekistonda bodring issikxona maydonining 55-57 % ini egallab, yalpi mahsulotining 60 % ini tashkil etmokda. N av va d uragay lari . Himoya kilingan joyda asalari yordamida changlanadigan, hamda partenokarpik yo‘l bilan ko‘payadigan nav va geterozisli duragaylari yetishtiriladn. Bodringning kichik mevali, asalari changlantiradigan duragaylari yukori va sifatli maxsulot beradi, birok sanoat asosida yetishtirilganda parvarishga katta mexnat talab etgani uchun yukori mexnat unumdorligini ta’minlab bo‘lmaydi. Bu talabga ko‘prok partenokarpik ko‘payuvchi duragaylari javob beradi: ekin kalinligini kamaytirish xisobiga bir kishining ish maydonini kengaytirish va mehnat sifatini kamaytirish mumkin. Bu uzun mevali duragaylar kichik mevali bodringdan bir kator afzalliklarga ega: ular yukori hosilli, mevasi yukori tovar sifatiga ega, uzok vakt sargaymasdan turishi mumkin, chunki ularda urugi yo‘kligi uchun yetilish jarayoni davom etmaydi. Bir issikxona xo‘jaligida bir vaktda partenokarpik va asalari changlaydigan duragaylarni yetishtirish tavsiya etilmaydi, chunki asalarilar ochik fortochkadan kirib partenokarpik bodringlarni xam changlaydilar, okibatda standart bo‘lmagan bodringlarning yetilishi ortadi (meva uchida “urugli bosh” paydo bo‘ladi).
Uzbekistonda issikxona uchun bodringning kuyidagi geterozisli duragaylari kishki-bahorgi ekishda mevasi urtacha kattalikdagi asalari changlaydigan S yu r p r i z-6 6 va M anul ( T S X A - 2 1 1), M a rafon kish fasli uchun uzun mevali partenokarpik Sentabrskiy, Navbahor, Sersuv 14, ToshDAU-70, Alamir, Borxan, Kristina, Nayl, Natan (NA 679), Orzu Fi, Safi (NA 9976) geterozisli duragaylari rayonlashtirilgan. Uzbekiston sabzavot-poliz ekinlari va kartoshkachilik ilmiytekshirish instituti ikkala ekish muddati uchun asalari changlaydigan T S X A - 2 1 1 (M anul), T S X A -1043 (Granata), va partenokarpik Moskovskiy teplichniy, gibrid-1/800 (Veterok), gibrid-77 (Zazulya), gibrid-98 (Aprelskiy) duragaylarini keng joriy etishni tavsiya etadi. Changlatuvchi sifatida asalari changlaydigan Uzbekskiy-740, Odnostebelniy-33, Syurpriz-66 va Almatinskiyduragaylari tavsiya kilinadi. Qishki issikxonada yetishtirish. Uzbekistonda kishki issikxonalarda bodring kuz-kish, qish-bahor va ekinlar navbatlashuvi oralig‘ida o‘tkinchi muddatda o‘stiriladi. Kuzgi-kishki muddatda bodring urugini issikxona tuprogiga ekish orkali yetishtiriladn. Urugni ekishning eng ko‘lay muddati: Korakalpogistonda-avgust boshida, Toshkent va Samarkand viloyatlarida-10-15 avgustda, Fargona vodiysida-15-20 avgustda, Qashqadaryo viloyatida-avgust oxirida. Bunda geterozisli duragaydan bir muddatda 7-10 kg/m' va boshka duragaylardan 6-7 kg/m" xosil olinadi. Birinchi terim eki lga n n in g 50-60 - kuni o‘tkaziladi. Oxirgi hosil yanvar boshida teriladi. Bodringning yukori hosilli kimmatbaxo urugini iktisod kilish uchun ko‘chat kilib ekiladi. Bunda albatta 8x8x8 va 10x10x10 sm hajmli ozikli kubikdan foydalaniladn. Urugni kubikka ekish muddati xuddi tuprokka ekish bilan bir xil. Ko‘chatni doimiy o‘rniga 2-3 barg chikarganda o‘tkaziladi.
2.Quyoshli kunlarda issiqxona ichidagi havo harorati ancha yuqori (40°C dan ortiq) bo‘lishi mumkin. Bu kabi meyordan ortiqsa isib ketish sabzavotlarga zarar yetkazish bilan birga turli kasallik hamda zararkunandalarning rivojlanishiga zamin
yaratadi. Qo‘lda boshqariladigan teshiklar issiqxonaning pastki qismida ikki
taraflama (eshik va devor teshiklari) va tomda bo‘lishi ko‘zda tutilgan. Issiq havo
tepaka ko‘tariladi, tashqaridan keladigan sovuqroq havo esa issiqxonaga pastki
teshiklardan kiradi va uni sovutadi, so‘ngra u ham isib, yuqoriga ko‘tariladi, so‘ngra
tomdagi teshikdan chiqib ketadi.
Issiqxona karkasini po‘lat materiallardan va trubalardan, alyumin
materiallardan, yog‘ochdan va po‘lat simlardan yig‘ish mumkin. Unga qo‘yiladigan
asosiy talab quriladigan karkas va plyonkaning yukka va shamolga chidamliligidir.
U yoki bu ko‘rinishdagi karkasni tanlashda uni sinab ko‘rishingiz mumkin bo‘ladi.
Quyida keltirilgan rasmda yog‘ochdan, burchak shaklli temirdan, po‘lat simlardan va to‘rtburchak yog‘ochdan yasalgan issiqxonalarning turli ko‘rinishlari aks ettirilgan.
Karkasning yuk ko‘taruvchanligi, ehtimoliy yog‘inlarni hisobga olgan holda, har metr kvadrat yuza uchun 50 kg bo‘lishi kerak. Shamolga chidamliligi esa soatiga 70 km dan kam bo‘lmasligi lozim, chunki bizning hududlarda shamolning eng katta tezligi manashunga teng.
Meyordan ortiq qor yog‘adigan hududlarda issiqxonaning janub qismidagi burchak nishabligini kattalashtirish zarur. Metall trubalardan foydalanishda unga oddiy tarzda ishlov berish bilan kerakli shaklga keltiriladi.
3.Tom nishabligi 35°ni tashkil qiladi. Qishda, quyosh ufqdan uncha baland bo‘lmagan holatda bu nishablik quyosh energiyasi tushishing eng maqbul bo‘lishini ta’minlaydi.
Yoz paytida esa quyosh tik ko‘tarilganda tom issiqxonaning ma’lum qismiga soya beradi va uning ortiqcha qizib ketishining oldini oladi. Issiqxonaning shimoliy
tom qismining xar bir metr kvadratida o‘rtacha 300 kg dan 450 kg gacha og‘irlik bo‘ladi.
Shuni hisobga olgan xolatda Tomni izolyatsiya qilish uchun izolyatsiya qatlami (somon, yovvoyi butalar va boshqa ateriallar)dan foydalaniladi. Izolyatsiyani yaxshilash va sabzavotlardan quyosh nurlarini qaytarish uchun tomga oq parashyut yoki oq mato tortilishi mumkin.
Suvga chidamli, osilgan holda ham yuk ko‘tara ladigan va issiqlikni yomon
o‘tkazadigan matolar termoadyolni tayyorlash uchun kerak bo‘ladigan materiallar
hisoblanadi. 1-jadvalda materiallarning issiqlikni o‘tkazuvchanlik koeffitsiyenti
keltirilgan. Buning uchun mos keladigan va topish mumkin bo‘lgan materillarga
qo‘y juni, PVX, vatina va mineral momiq, brezent, folgizol, sintepon,penopolistirolni misol qilish mumkin.
Termoadyol tayyorlash uchun issiqxona o‘lchamlaridan kelib chiqqan holda ravoq uchun mos karniz tayyorlash kerak bo‘ladi. Karniz ko‘ndalang yoki
tikka (vertikal yoki gorizontal) joylashgan bo‘lishi mumkin. Shunga ko‘ra termoadyol chetlariga xalqachalar qo‘yish mumkin bo‘ladi. Karniz uchun diametri 32 mm dan kam bo‘lmagan trubalardan foydalaniladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
