Agarbiz o’zbekistonimizni dunyoga tarannum etmoqchi, uning qadimiy tarixi va yorug; kelajagini ulug’lamoqchi, uni avlodlar xotirasida boqiy saqlamoqchi bo’lsak, avalombor buyuk yozuvchilarni, buyuk shoirlarni

 
ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИНИ
ҚЎЛЛАБ-ҚУВВАТЛАШ ИМКОНИЯТЛАРИ 
 
УМИРЗОҚОВА З.Ф.,
Андижон вилояти Булоқбоши тумани 11-мактаб-интернати
 
XXI асрнинг бошига келиб, таълим олувчилар билан педагоглар орасида ҳамкорлик ўрнатиш мсаласи 
янада долзрблашди. Болаларнинг биргаликдаги фаолиятларини қўллаб-қувватларш ва рағбатлантиришга 
алоҳида эътибор қаратила бошланди.
Ягона таълим майдонида болаларнинг ҳамкорликдаги фаолиятларини қўллаб-қувватлашда бир қатор 
принципларга таяниш талаб этилади: 
- 
умуминсоний қадриятларнинг истиқболлилиги; 
- 
таълимнинг инсоний характерга эгалиги; 
- 
инсон ҳаёти ва саломатлигининг истиқболлилиги; 
- 
таълимнинг барча учун очиқлиги; 
- 
таълим тизимининг болалар тайёргарлиги ва интеллектуал даражасига мослиги. 
Ўзбекистон таълим тизими учун қуйидаги бир қатор сифатлар хосдир: 
-
болаларни ўзаро ҳамкорлик асаосида дўстона муносабатларга тайёрлашнинг истиқболлилиги; 
- 
педагогларнинг болалар руҳий-физиологик саломатликларини ҳимоя қилиш ва юкламаларни 
бажаришда уларга кўмаклашишга тайёрликлари;
- 
мактабгача таълим дастурларидаги мавзуларнинг изчиллиги ва болаларни ҳамкорлик муҳитига олиб 
кириш учун қулайлиги кабилар. 
Болаларни ижтимоий-педагогик жиҳатдан қўллаб-қувватлаш ва ўзаро ҳамкорлик қилишларига 
кўмаклашиш таълимнинг истиқболли йўналишларидан биридир. Бу соҳада бир қатор зиддиятларнинг 
мавжудлиги ҳам кузатилмоқда. Муайян чора-тадбирлар натижасида болаларнинг ҳамкорликдаги 
фаолиятларини қўллаб-қувватлаш асослари вужудга келмоқда. Шуни алоҳида таъкидлаш керакки, мактабгача 
таълим муассасалари дастурларини ислоҳ қилиш мамлакатимизда XXI асрнинг дастлабки йилларидан 
бошланган эди. “Учинчи мингликнинг боласи”, кейиняалик эса “Болажон” ўқув дастурида мактабгача таълим 
жараёнида болалар фаоляитини такомиллаштириш ва илмий асосда ташкил этиш чора-тдбирлари назарда 
тутилган. Бу йўналишларда болаларни ҳамкорликка ундаш масаласи устувор ўрин эгалламоқда.
Болаларнинг ҳамкорликдаги фаолиятини қўллаб-қувватлаш ва самарали йўналтириш кўпқиррали ва 
кўп йўналишли педагогик жараёндир. Биринчи навбатда, бу соҳадаги мавжуд тажрибаларни аниқлаш ва илмий 
жиҳатдан таҳлил қилиш эҳтиёжи мавжуд. Мавжуд тажрибаларни ҳар томонлама таҳлил қилмасдан туриб, 
болаларни ҳамкорликда фаолият кўрсатишга тайёрлаш мумкин эмас. Чунки инсонийлик принципига 
асосланган таълим тизимининг муҳим хусусиятларидан бири – болаларнинг ҳкамкорликдаги фаолиятларини 
қўллаб-қувватлаш ва ҳимоялашдан иборат. 
Таълимнинг барча бўғинларида болаларнинг ҳамкорликдаги фаолиятларини қўллаб-қувватлаш орқали 
уларни ҳар томонлама ривожлантиришга эришиш лозим. Шунга кўрса болаларни ҳамкорликдаги фаолиятга 
ундашнинг кўп вариантли моделларидан фойдаланиш зарурияти мавжуд. Болаларни ҳамкорликдаги фаолиятга 
307 

---

ундаш орқали уларни ҳар томонлама ривожлантириш жараёнининг мазмунини аниқлаш, айниқса, алоҳида 
долзарблик касб этмоқда.
Мазкур зиддиятларни бартараф этишнинг назарий асосларини яратиш эҳтиёжи болаларни 
ҳамкорликдаги фаолиятга ундаш орқали уларни ҳар томонлама ривожлантириш муаммосини ёримитиш 
эҳтиёжини кучайтирмоқда.
Педагогнинг бундай фаолияти бир томонлама характер касб этмоқда. Булар болаларнинг ҳам 
томонлама ривожланишларига салбий таъсир кўрсатади. Бир томондан қараганда, педагогнинг ҳаракатлари 
хайрихоҳлик ва яхшиликка интилишдай кўринади. Улар болаларнинг ҳаёти ва 
саломатлигига ғамхўрлик қиладилар, уларни мулоқот ва ҳамкорлик қилишга 
ўргатадилар, атроф-олам билан таништирадилар, борлиқ ҳақидаги дастлабки 
тушунчаларни сингдиришга ҳаракат қиладилар. Лекин бундай ёрдам 
шаклидан барча тарбиячилар бирдай фойдаланмайдилар. Улар кўпинча 
болаларни кўрқитадилар, уларга бақириб, буйруқ оҳангида мурожаат қиладилар. Бу эса болада қўрқув ҳиссини 
пайдо қилиб, уни журъатсиз бўлишга мажбур қилади. Улар ўз гуруҳдошлари ва ўртоқлари билан фаол 
ҳамкорликка кириша олмайдилар. Шунинг учун ҳам болаларни ривожлантиришга йўналтирилган таълим 
жараёнининг самарадорлиги паст бўлади. Ички зиддиятлар натижасида бола қайсар ва қўрқоқ бўлиб қолади. 
Бунинг натижасида у тарбиячидан узоқлашади. Унда ўз тарбиячисидан ҳимояланиш эҳтиёжи вужудга келади. 
Ўзлигини яшириб, вазиятга мослашишга ҳаракат қилади. Бу, ўз навбатида, ривожланиш имкониятларини 
чеклайди. 
Шунинг учун ҳам тарбиячи болаларнинг ташқи хатти-ҳаракатларинигина эмас, балки ички майллари, 
интилишлари, эҳтиёжларини ҳам ҳар томонлама чуқур ўрганган ҳолда уларга нисбатан дўстона муносабатда 
бўлиши ва ҳамкорлик қилиши зарур.