Қадими Шарқ ва Ғарб фалсафаси вужудга

89
Форобий гносеологияси
Табиат инсондан ташқарида
ва унга боғлиқ бўлмаган 
ҳолда мавжуд
Объект субъектга 
қадар мавжуд бўлган
Сезиладиган нарсалар 
сезгилардан олдин пайдо бўлганидек,
билиш мумкин бўлган
нарсалар ҳам билишдан 
олдин пайдо бўлган
Инсон билимларни ташқи дунёдаги
ҳодисаларни билиш жараёнида ўзлаштиради. 
Бу жараён сезиш, идрок этиш,
хотира, тасаввур қилиш ва 
энг муҳими – мантиқий мулоҳаза
юритиш, тафаккур каби
усулларни қамраб олади
Билиш – бу билишдан билимга, сабабни 
билишдан оқибатни билишга, ҳодисани 
билишдан моҳиятни билишга элтувчи йўл
Инсон пайдо бўлганидан сўнг, аввало
«озиқлантирувчи куч» пайдо бўлади,
унинг ёрдамида озиқланиш 
жараёни юз беради. Сўнгра
сезги органлари пайдо бўлади,
улар инсонга сезиш, тасаввур 
қилиш қобилият ва хотирани 
беради. Шундан кейингина инсон
«орзу кучи» ёрдамида билим 
ва ҳунарларни ўзлаштиради, 
фойдали нарсаларни фойдасиз 
нарсалардан фарқлайди, 
ўз хулқ-атворини тартибга солади.

---

90
Форобий гносеологияси
Форобий инсон руҳининг
бир танадан 
бошқа танага ўтишини 
қатъиян рад этади 
ва руҳ ҳам, тана каби 
субстанцияларнинг 
индивидуал бирлигидан 
иборат, деб ҳисоблайди.
Айрим нарсалар бирламчи, 
мавжуд тушунчалар
ва ғоялар – иккиламчидир 
ва улар ақлда муайян 
нарсаларнинг мавҳумлашиши 
натижасида пайдо бўлади
Универсалиялар мавжуд
бўлгани учун ҳам умумий
тушунчалар мавжуддир
Билишнинг физиклар фойдаланувчи биринчи йўли сезишдан бошланиши лозим, чунки тана 
сезгига яқинроқдир. Бу ҳол сезгилар муайян нарсаларни акс эттириши билан изоҳланади. 
Нарсалар сезги органларида акс этгач, жисмни ва унинг юзаси, чизиқлари ва нуқталарини 
мавхум ўрганишга ўтиши лозим. Математиклар жисмнинг у ёки бу жиҳатларини теранроқ 
билиш учун фойдаланувчи билишнинг иккинчи йўли мавҳумлаштиришдан бошланиши даркор. 
Билишни мавхум нуқтадан бошлаган ақл муайян жисм бўйлаб ҳаракатлана бошлайди, мавхум 
чизиқ, юза, жисмни англайди ва сўнгра муайян жисмни тушуниб етади. 

---