Abdulla qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika


K tm o n la r g a  su y a n g a n



Download 2,19 Mb.
Pdf ko'rish
bet32/50
Sana31.12.2021
Hajmi2,19 Mb.
#259850
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   50
Bog'liq
ijodkor konsepsiyasi va poetik obraz

K tm o n la r g a  su y a n g a n

s in g illa r in g iz  bordir.

tu r sila r d a  y a sta n ib ,

yastanib bo‘ylamangiz,

Saigillar mehnatiga,

iltimos, suyanmangiz.

She’ming  eng qimmatli  tomoni,  uni  lirikaning  go‘zal  namunalaridan biriga 

kantirgan narsa — unda elsevarlik, Vatanparvarlik tuyg'usining g‘oyat chuqur va 

■mimiy  ifodalanishidir.  She’ming  oxirida  bu  tuyg‘u  yuksak  poetik  xulosasini 

■pgan va shoiming mustahkam fuqarolik pozitsiyasini namoyon qilgan:

Ezni ulg‘aytirgaydir

suvlari, shamollari,

Uning oy-quyoshlari,

teraklari,tollari.



Zahm atlarin  c h e k m o q d a n

or etmang.uyalmangiz,

Yatanga tayanch bo‘ling,

Vatanga suyanmangiz!  («So‘z yo‘li», 2-kitob, B-23-26.)

Haqiqiy iste’dodlar o‘z qismati va taqdirini,  o‘z ibtidosi va intihosini,  riyozati va 

[kamolotini,  tirikligi  va  maishatini  Vatani  -   ona  tuprog‘idan  ayro  tasawur 

Etmaydilar:

Xalq bo‘lib zaminda ko‘z ochgan kundan 

|Qanchalar mehnat-u minnat ko‘rdik biz.

35



i Istiqlolning g‘oyasi shundan, 

chekib muhtasham davlat qurdik biz. 

sfllik dargohim, maydonim dedim,

e ig a  ochilgan ayvonim dedim.  («So‘z yo‘li», 2-kitob, B-37.)

-timing  «Izhor»  nomli  ushbu  she’rida  hayot  haqiqati  ijodkor  qalbiga ko‘chib, 

;'g   ko‘nglidagi  his-tuyg‘u,  kechinma,  fikrlari 

hayotiy  nuqtayi  nazari, 

psepsiyasi, turmush tarzi va munosabati bilan uyg‘unlashadi. Bunday  uyg‘unlik 

Korlarda  butun badiiy — estetik faoliyatning  hosilasi sifatida vujudga keladi.

[  Sirojiddin  Sayyid  poeziyasida keng  ilhom  ufqlari,  katta  iste’dod  va  katta 

Vxsiyatning  uyg‘unligi,  ehtirosli  va jo‘shqin  qalb  xonishlari  namoyon  bo‘ladi. 

yonda noyob mumtoz madaniy meros, ikkinchi yonda yangicha badiiy -  estetik 

oyillardan  suv  ichib shiddat bilan yuksalib borayotgan qizg‘in adabiy jarayon 

yana ijodkoming  davr  bilan baqamti  o‘sib,  kamolotga yetishuvining  samarasi 

;on  bo‘ladi.  Xususan  Alisher  Navoiy  merosidan  oziqlanganda  donolik,  fikriy 

keranlik,  sermushohadalik,  romantik  ko‘tarinkilik,  qomusiy  mazmunga  intilish, 

■*anaviy  obrazlarga  noan’anaviy  ham  shirinkalomlik  bilan  tus  berish  kabi 

Ipmosabatni ko‘rishimiz mumkin:

fcnrlar tiklagan qasringni buzkim,

Bu uch kunlik sayr sharhini tuzkim,

Ko‘ngildan ham butunlay ko‘ngil uzkim,

Navoiy choradin ko‘p dema so'zkim,

G‘amingga chorasizlik chora bo‘lmish.5

«Ustoz  chinorlardan  qancha  dars  oldim,Ular  toki 

borlar  -   Men  ham 

o‘lmayman» deya e’tirof etgan shoir nafaqat buyuk Navoiy, «Ustoz chinorlardan»

p  Сирожиддин Саййид. "О ч и л, эй гул , ки бустон еацти б улд и ", "Ш арк", Тошкент-2014. Б-199.)

36



il,  Rumiy,  Yunus  Emro,  Lutfiy,  Yassaviy,  Mashrab,  Bobur  va  boshqa 

paflam ing  ham  ko‘ngil  mulkidan  bahramand  boMganligi,  dars  olganligi  ayon 

■qiqat,  ammo  Sirojiddin Sayyidning  munosib shogird, munosib davomchi bo‘la 

lini vaqt ham isbotlamoqda.

Shaxsiyatdagi  ijodiy tasawuming shiddatli, tezkor kashfiyotchiligi, tafakkur 

■pning keng qamrovliligi, muqoyasalarga topqirligi  iste’dodli shoirimiz Faxriyor 

■ dida 

o‘z  aksini  topgan.  Shoir  ilhom  og‘ushida  sermahsul,  falsafiy 

B shohadaga  boy,  kutilmagan  tashbeh,  detallardan  ichki  aloqa  topa  oluvchi 

Ucrlami marjon kabi tizadi, ko‘ngil manzarasini obrazlarda suratlantiradi:

pen o‘tm ading, sendan dunyolar o‘tdi,

k r o s  -  gurros, qadam -  baqadam.

Bu kuzak, bu tuproq xazonlar yutdi,

yjrak — ayriliqlar o ‘tkazgan ma’dan...

Dunyolar to‘piri ko‘ksimni tutdi,

Mudhish bir sukunat -  uvushar badan.

Seni kuzatmadim, bunchalar kutdim,

kelmog‘ing qiyindir, ketmoq -  d a f atan. («Ayolg‘u», B-179.)

Faxriyor  ijodida  ko‘proq telbavor oshiq  dil  izhorlari  va  modemcha falsafiy 

pushohadakorlik  ,  tasavvurlar  olamida  yangicha  metaforalar  topa  olish  ustuvor. 

Shoir  xayolot  dunyosida  sevgi,  iztirob,  shodlik,  tabiat  kabi  mavzular  o‘zgacha 

■alqin  etiladi.  Ya’ni,  iztirobni,  dardni,  hasratni  tabiat  hodisalari  orqali  ifodalaydi: 



mDaryo,  Seni  qandoq  с ho ‘miltiramiz,  qayda  yuvinarsan,  bulg'anchiq  daryo? 

Hammomga  olib  borayinmikin,  qaynoq  suvdan  qo*rqarmisan  yo?  Loyqam 

niening,  bulgfanchim  daryo,  Yelkangga sovunlar surib  qo‘yaymi? Elkang qani, 

beyag‘ringinam,  Yelkang yo  ‘qligiga kuyaymi?”  ( “Ayolg‘u ”,  “Ekologik sh e’r ”, 

B-17.)  Iogann Volfgang Gyotening ajoyib tashbehi bor: “Tabiat bu har bir sahifasi

37



leyuk mazmunga  ega yagona  asardir”.  Shunday  bo‘lgach,  uning  biror  sahifasiga 

■cur  etsa,  butun  bir  asar  aziyat  chekadi.  Suv  -   Olloh  yaratgan  buyuk  ne’mat. 

pobiq ittifoq paytida ekologik omillar hisobga olinmasdan paxta yakkahokimligini 

L~matish,  yangi  yerlar  o‘zlashtirish,  mintaqamizning asosiy  qon-tomirlari  bo‘lgan 

B iudaryo va Sirdaiyoning yuqori qismida bahaybat gidroinshootlar qurilgani suv 

fcam m osi  global  muammoga  aylangan  bir  paytda  Markaziy  Osiyoni  ham  tang 

K o ld a   qolishiga  sabab  bo‘lmoqda.  Qurib  bitgan  Orol  dengizi,  Orol  dardi  esa 

k g u n   butun  bir  davrning  dardi  bo‘lib  qoldi.  Afsuski,  endi  bu  xastalikdan  forig‘ 

■Tlish juda  mushkul,  faqatgina  ushbu jarohat  oqibatlarini  yumshatish mumkin  , 

p lo s. Har qanday ijodkor bugun ham Orolbo'yiga borsa, qurigan Orol tubida hosil 

■ flgan  5,5  million  gektardan ziyod “Orolqum”  cho‘lini  o‘z ko‘zi  bilan ko‘rsa, u 

jerda  yashayotgan jafokash  xalqimiz  dardiga  sherik  bo‘lsa,  odamlami  ogohlikka 

B rlo v c h i yangi-yangi asarlar yaratishi turgan gap. Faxriyoming yuqoridagi she’ri 

■■n  hukmron  hukumatning  o‘zibo‘larchi,  kaltabin  siyosati  sababli  bebaho 

B m atlam ing qayta tiklanmas  bo‘lib ado bo‘layotgani,  Ona tabiat o‘z farzandlari 

■Bonidan  ayovsiz  yo‘q  qilina  borayotgani  haqidagi  achchiq  kinoya,  bu 

ftzandlarga  nisbatan  kuchli  nafrat,  ozurda  tabiatga  chuqur  hamdardlik  va uning 

■pdlaridan  ko‘ksini  og‘riq  ezgan  insonning  kechinmalari  mahsulidir.  Shoiming 

^wotiy  falsafasi,  ijodiy  salohiyati  ,  go‘zal  topilma  va  tashbehlari,  fuqarolik 

■pzitsiyasi  sonetlarida  yanada  bo‘rtib  namoyon  bo‘ladi.  Jumladan,  80-yillarda 

sfooir yaratgan sonetlarda o‘zini baxtliga qiyos qilsa-da, aslida baxtsiz bo‘lgan xalq, 

L odga  o ‘xshasa-da,  tutqin  bo‘lgan  davlat  timsoli  gavdalantiriladi.  Bu 

■»‘zbo‘уamachilik  va  yaltiroqliklarga  jim  qarab  turolmagan  shoir  1989  yilda 

Bjeilgan «Aksilfalsafa» deb nomlangan she’rida shunday deydi:

Makon yo‘q,

Ь т о п  bor.

Bordir zamonda

prada turgan moddiyun avlod.




monga boqmagan avlod o‘zidan 

no tortib olgan makonni 

■ytarib berishni so‘rar dahodan.

■faroq daho tangri emasdir, 

tn in g  qo‘lida faqat g‘oya bor.

■pkchilik qilib bo‘lmas g‘oyada.

■m akon emas,

■pnon ham emasdir boqqaning bilan.

■Ayolg‘u», B-10)

Baida  proletariat  dohiylarining  yaltiroq  bashoratlariga  ergashgan  insoniyatning 

aeiami boy berganliklari haqida ishora berilmoqda.

rTumalar qo‘shig‘i -  eng mayus qo‘shiq.

Lndan-da mungliroq kuylashi mumkin

Ibqat shoirlar.

■ E o n lar shitiri -  eng so‘nggi tovush.

Bfevbat -  shoirlarga!

■Eng..., eng.. .» imkoniyat chegarasidir,

~ni faqat shoirlar buzar. 

e A y o lg ‘u», B-31)

e y i s h   orqali  shoir  zamonlar o‘taveradi,  daholar kelaveradi  va yana ketadi.  Lekin 

■boirlar  qoladi.  Shoiming  vazifasi  esa  o‘tkinchi  g‘oya  va  maslaklarga  aldanib, 

oaholar ketidan ergashib «haybarakalla» madhini kuylash emas, balki insonlaming 

cardini  his  eta  bilish  ,  ularga  hamdard  bo‘lish  va  she’rlarda  ana  shu  dardni

39



B tish orqali inson hayotini yengillashishiga va ruhi poklanishiga o‘z hissasini 

■ a   bilishi  zarurati  haqida  yana  bir  bor  eslatmoqchi  bo‘ladi.  Mana  shu 

|Bpklarda Vatani o‘tmishi va kelajagiga befarq bo‘lmagan, millat va jamiyatning 

n q   tafakkuri  va  barkamolligiga  xayrixoh,  adolatsizlik  va  haqsizlikka 

■osasiz shoiming fuqarolik pozitsiyasi yanada konkretlashadi.

В 

«Ijodkor  bo‘lish  -   ezgu  ish,  mas’uliyatli,  og‘ir  va  sharafli  ish.  Har  kim 



B r io   oddiy  grajdan  bo‘lishi,  o‘z  xalqining  quvonchlariga  quvona  bilishi,  og‘ir 

Bdarida  xalq  bilan  birga  g‘am  chekishi,  davming,  mamlakatning  buyuk  ishini 

В  ishi  deb  bilishi  kerak»76,  deya  qat’iy  ta’kidlagan  edi  ulug‘  adibimiz  Asqad 

bettor. Darhaqiqat, ijodiy individuallik ijodkoming zamon bilan uyg‘un aloqasini 

■■rda  tutadi.  Bu  vazifa  ijodkorga  «davriy  vazifa»lami  his  etishni  ,  ularga 

osabat  bildirishni  yuklaydi.  Shu  jihatdan  ijodkor  tarixiy  zaruriyat,  ijtimoiy 

^Bniyatdagi  insondir.  U jamiyat,  ijtimoiy  muhit  doirasida  moddiy  -   ma’naviy, 

■ o r  fikriy munosabatlar ta’sirida bo'ladi.

I   Shoir o‘z qalbini  qanchalik chuqur tahlil etsa, qanchalik unga chuqur kirib 

k s a ,  uni  «kashf  etsa»,  u  shunchalik  murakkab  va  ayni  vaqtda  o'zgalarga 

Bnchalar  qiziqarli  bo'ladi.  Bu,  shubhasiz,  shoir  she’rida  faqat  o‘z  shaxsini 

Britadi degan gap emas, balki har bir sezim asarga shoir shaxsi orqali o‘tadi. Yani, 

■dkor asarda tasvirlanayotgan  olamda  «yashaydi»,  «yashab turgan»  holatda uni 

B n y  olam tarzida shakllantiradi. Voqelikdan hali hech kim ko‘rmagan, ko‘rishga 

Bprmagan, teran his eta olmagan va oniy sezgilami qog‘ozga tushirish, uni badiiy 

Bflikka aylantirish ijodkor uchun ijodda o‘zini topish, o‘zligini tayin etishdir. Bu 

■■yonda ijodkoming o‘z so‘zi,  o‘z kechinmasi,  ilgari  surgan konsepsiyasi uning 

b x siy   qarashlaridan  milliy  o‘zanIargacha,  umumbashariy  miqyoslargacha  o‘sib 

fcurishi,  ulami  harakatga  keltiruvchi,  to‘lqinlantiruvchi,  mushohadaga  undovchi 

■roratli  va  sohir  so‘z  darajasiga  yetishi  lozim.  Hozirgi  adabiy  tanqid  diqqat 

earkazida  ijodkor  shaxsi  va  burchi  masalalari  tahlil  qilinmoqda.  Zotan, 

Lraqqiyotimizning barcha  sohalaridagi  kabi  badiiy  ijoddagi  izlanishlar natijalari

Декад Мухтор. Ёш д^стларимга. Тошкент. 

ёш 


гвардия. 1971.64-бет.

40



L

d

 istiqlol  talablaricha haqqoniy yoritilmasa maqsadga muvofiq bo‘lmaydi.  Shu 



B td an  Vatanimizda adabiy jamoatchilik diqqati  ijodkor shaxsiga, uning bugungi 

Biyatim izda  tutgan  o‘rniga,  mavqeiga  qaratilgan.  Shunga  ko‘ra,  zamonamiz 

ppam onlari  obrazlari  asarlarda  haqqoniy,  hayotiy  bo‘lishi,  «soxta  pafoslarga 

Kaimay»  tirik  insonlarday  tasvirlanishi,  ulaming  ichki  dunyosi,  ruhiyati  teran 

pdiiy tahlildan  o ‘tkazilishi zarurdir.

[  «Asl  adabiyot,  menimcha,  maslahat  bermaydi,  yo‘l  ko‘rsatmaydi.  U 

Bfngilni  izlaydi,  uni  taftish  qiladi,  ko‘ngil  holatlarini  bildiradi.  Shu  yo‘l  bilan 

Bprm an ko‘ngliga ham ta’sir ko'rsatadi.

....... Inson  tirikchiligi  uchun  bevosita kerak  bo‘lmagan  narsalarga  intilgani

L d  odamlashib boraveradi.Odam ana shulardan (tirikchilik uchun xizmat qiluvchi 

■Kuratlardan. S.M.) boshqa yuksakroq narsalarga ehtiyoj  sezganda, tanning  emas, 

■i‘ngilning,  ruhning talablarini  qondirish  zaruratini  tuyganda,  go‘zallikka  intilish 

Eahsuli  o‘laroq  adabiyot  kerak  bo'ladi.  Shukrki,  hozir  ham  odamlarda  shunga 

isilish  seziladi.  Hayot  yaxshilanavergani  sari  bu  intilish  kuchayaveradi  deb 

Ifylayman». 

Bu  yetuk  adabiyotshunos  olimimiz 

Q.  Yo‘ldoshevning  asl 

Ldabiyotning  mohiyati  haqidagi  fikrlari  edi.  Ilgariroq  aytganimizdek  voqelikdan 

kali  hech  kim  ko‘rmagan,  sezmagan  hodisalar  va  ular  ortidan  paydo  bo‘lgan 

pyg‘ular  tasvirida  inson  o‘zining  aynan  «tirik  insonlarday»  timsolini  (garchi  bu 

pmsol minglab obraz va ramzlarda berilgan bo‘lsa-da) ko‘rishni istaganda, demak, 

I   o‘z  «tirikchiligi  uchun  bevosita  kerak  bo‘lmagan  narsalarga»,  «ko‘nglining, 

whining  talabini  qondirishga  ehtiyoj»  sezar  ekan.  Biz  adabiyotning  ijtimoiyligini 

fva  shu  ijtimoiyat  farzandi  bo‘lgan  ijodkoming  undagi  shaxsini,  o‘z  fuqarolik 

bpzitsiyasida turib davri, millati, mamlakati ishonib yuklagan vazifasini aynan shu 

jarayonda ko‘ramiz.

Iste’dodli  yozuvchilarimizdan  Sobir  0 ‘naming  ijodkoming  mustahkam 

pozitsiyasi  va  ijodida  aks  topgan  o‘z  «men»ida  yurt,  millatga  sodiq  farzandligi

77 Холис эътир оф  эх,тиёжи. А дабиётш уно с о ли м  К,озок,бой Й улдош ев билан мулок,от. Сух,батдош Алиш ер 

|Назар. "Ё ш ли к " ж ур н а ли . 2012.1-сон.

41



hilib  turishi  lozimligi  haqidagi  fikrlari  shunday:  «Xalqimiz  dunyo 

Fjamiyatida  mustaqil  davlat  bo‘lib,  g‘ururi,  sha’ni,  or  -   nomusi  bilan  birga 

«atkashligi,  fidoyiligi,  rahbarligi,  madaniyati  jihatdan  birovdan  ziyod  bo‘lsa 

jodki, aslo kam emasligini ko‘rsatdi. Ehtimol, bunday kezda badiiy publitsistika, 

pttli  nasr  ham  bayroqdor  bo‘lishi  mumkin  edi.  Axir,  yozuvchilarimiz  qat-qat 

iklar, uzundan -  uzun maqolalar yozib qizil sho‘roni maqtab obro‘ olar edilar. 

bun  unday  quruq  maqtov-kinoyaga  hojat  yo‘q.  Vatan  o'zimizniki,  shu 

piatkash  odamlar  aziz  zamondoshlarimiz  bo'lganidan  keyin,  yozuvchi 

rialni  qayerdan  olishi  kerakligi  ayonlashadi.  Shuning uchun ham  ijod  kishisi 

k ning  mustahkam  pozitsiyasini  bildirib,  xolis  fikr  aytib,  kerak  bo‘lsa  badiiy  -  

^litsistik  asarlari  bilan  muntazam  qatnashib  turishi  kerak.  Chunki  yozuvchi 

^ b ir  o‘z  asari,  chiqishi  orqali  odamlar ongiga ta’sir o ‘tkaza oladi  .  Sababi  xalq 

H uvchilam i  peshqadam  ziyoli,  eng  aqlli  insonlar  deb  tushunadi.  Aslida  ham 

B n d a y . Ha, bugun faollashish zaruriyati har qachongidan ham  kattaroq».78

Biz aynan mana shu «faollashish zaruriyati»  haqida fikr yuritmoqdamiz.  Bu 

H uriyat  ham  hoziijavoblik  demakdir.  Ammo,  hoziijavoblik  deganda  zinhor 

■kmron  mafkuraning  childirmasiga  yo‘rg‘alash,  targ‘ibotchi  -   tashviqotchi 

Boiishni  nazarda  tutmayapmiz.  Balki,  har  qanday  tuzumlar,  mafkuraviy  tizimlar 

Lrkibidagi  ijtimoiy  haqiqatni  bilish,  adolatni  yuzaga  chiqarish,  umuminsoniy 

pdriyatlami  kuylash,  badiiy  tasdiqlash  nazarda  tutiladi.  Adabiyotda  ijodkor 

pren»i,  she’riyatda  shoir shaxsining  «kashf etilishi»,  davr va ijodkor,  ijtimoiylik 

p  san’at kabi  masalalarga o‘z qarashlarimizni  bildirganimiz ushbu fasl  yuzasidan 

[«uyidagi  xulosalarimizni beramiz:

ft. Ma’lum  bo‘ladiki,  badiiy  asarda  ijtimoiylik  va  shaxsiylik qorishiq  holda  zohir 

po'lar  ekan,  faqat  bu  o‘rinda  ijtimoiylik  va  shaxsiylik  nisbati  muayyan  asarda 

■■iicha  bo'lishini  e’tiborda  tutish  lozim  bo‘ladi.  Xususan,  lirikada  ijtimoiylik 

Ibrajasi  yo‘qday  ko‘rinadi.  Ammo,  shoir  ham  jamiyatning  bir  a’zosi  sifatida


Download 2,19 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   50




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish