Abdulla qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti

Turistik aylanma xarakat – bu turist bilan turistik firma o’rtasida hosil bo’ladigan va turistik faoliyat daromadlaridan byudjetga pul tushumlari va turizmni rivojlantirishga investitsiyalar, turistik oqimlarni turistik mahsulotlarga tomon harakat yo’nalishini ko’rsatuvchi iqtisodiy va huquqiy (fuqarolik) munosabatlar tizimdir.
Turistik aylanma xarakat qo’yidagi chizma 2 bo’yicha amalga oshiriladi :

1. 
   turist turputyovka (yo’llanma) uchun turfirmaga pul to’laydi;
   
2. 
   turfirma turistga turputyovka beradi (taqdim etadi.);
   
3. 
   turist turputyovka ni turmahsulotga ya’ni turzimni konkret xizmatlariga almashtiradi;
   
4. 
   turmahsulotni realizatsiya qilish jarayonida turist turistik tasavvur oladi ya’ni, turistga uning to’lagan puli bilvosita tarzda qaytish jarayoni yuz beradi.
   
5. 
   turfirma turistik bozorni rivojlantirshga turistik industriyani va ya’ni, turdosh mahsulotni yaratishga investitsiyalarni amalga oshiradi.
   
6. 
   turfirma turmahsulotning yangi turlarini oladi
   
7. 
   turfirma byudjetga turli yig’imlarni va soliqlarni to’laydi.
   

Turiistik bozorning amal qilishi va u bilan bog’liq bo’lgan turistik industriya korxonalariga yaqqol aks ettirilgan mavsumiylimk omillari ta’sir qiladi. Turitsik bozorning amal qilishiga mavsumiylikning birlamchi omillari sifatida tabiiy – iqlim sharoitlari kiradi:
Ikkilamchi omillarga qo’yidagilar kiradi:

1. 
   iqtisodiy - tovar va xizmatlar iste’moli tarkibi, talab to’lov qobiliyatining taklif orqali shakllantirilishi;
   
2. 
   erkin, mustaqil vaqt mavjudligi;
   
3. 
   demografik – yoshi, jinsi va boshqa belgilari bo’yicha differentsiyalashgan talab ;
   
4. 
   psixologik – odatlar, ananalar moda;
   
5. 
   texnologik – sifatli xizmatlarni kompleks taqdim etish bilan bog’liq omillar
   

Yuqoridagilardan kelib chiqib, turistik firma xizmatlarini realizatsiya qilish hajmini rejalashtirish va tahlil qilish jarayonida alohida oylar ko’rsatkichini o’rtacha yillik ko’rsatkichlardan farqlanish qonuniyatlarini hisobga olish zarur. Bu hisob kitoblar mavsumiylik koefitsienti asosida amalga oshiriladi, ya’ni qator yillar davomida o’rtacha oylik darajasini barcha hisoblanadigan davrda realizatsiya qilingan xizmatlarni o’rtachaga oylik hajmiga nisbati kabi ifodalanadi:

bu yerda K_s –mavsumiylik koefitsienti %
U₁ – alohida oylarda realizatsiya qilingan xizmatlar xajmini o’rtacha darajasi; shartli birlikda
O’ – hisoblanadigan davrda realizatsiya qilingan xizmatlarni o’rtacha oylik xajmi shartli birlikda.
Hisob – kitoblarni oxirgi uch yildan kam bo’lmagan muddatda qator yillar davomida amalga oshirish maqsadga muvofiqdir.