Abdulla qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti

Halqaro turizmning hududlar bo’yicha rivojlanishi
Jadval 1.

Hududlar	Tushumlar					Tashriflar
	AQSH mlrd. doll.			1 tashrifga AQSH dollarida	Ulush %	mln. kishi	O’zgarish %	Ulush %
1	2	3	4	5	6	7	8	9
	2003	2004	2004/ 2003	2004	2004	2004	2004/ 2003	2004
Butun jahon	525	622	10,3	820	100	763	10,7	100
Yevropa	283,1	326,3	2,3	790	52,4	415,2	4,9	54,4
Jumladan:_Shimoliy_Yevropa'>Jumladan: Shimoliy Yevropa	41,9	48,9	4,0	1,020	7,9	48,2	8,3	6,3
G’arbiy Yevropa	103,4	117,1	1,2	840	18,8	139,0	2,2	18,2
Markaziy Sharqiy Yevropa	22,9	27,5	5,1	360	4,4	77,1	13,8	10,1
Janubiy va O’rta Yer dengizi Yevropasi	114,9	132,8	2,2	880	21,3	150,9	2,2	19,8
Osiyo va Tinch okeani xovzalari davlat lari	95,5	125,0	23,9	820	20,1	152,9	27,8	20,1
Jumladan:_Shimoliy_Amerika'>Jumladan: Shimoliy-Sharqiy Osiyo	47,1	63,4	29,7	720	10,2	87,5	29,5	11,5
Janubiy-Sharqiy Osiyo	24,3	31,3	24,2	660	5,0	47,4	30,6	6,2
Okeaniya	17,6	22,5	12,3	2,210	3,6	10,2	12,4	1,3
Janubiy Osiyo	6,5	7,8	12,3	990	1,2	7,8	16,5	1,0
Amerika	114,0	131,5	11,2	1,050	21,1	725,7	11,1	16,5
Jumladan: Shimoliy Amerika	84,3	98,1	12,7	1,140	15,8	85,8	10,8	11,3
Karib xovzalari davlatlari	17,8	19,3	3,7	1,050	3,1	18,3	6,8	2,4
Markaziy Amerika	3,3	3,7	8,9	640	0,6	5,8	17,8	0,8
Janubiy Amerika	8,6	10,5	12,5	660	1,7	15,3	15,8	2,1
Afrika	15,8	18,9	6,4	570	3,0	33,2	8,2	4,3
Jumladan: Shimoliy Afrika	5,1	6,1	10,7	480	1,0	12,8	15,3	1,7
Afrika Sahrolari davlatlari	10,7	12,8	4,4	630	2,0	20,4	4,1	2,7
Yaqin Sharq	16,7	20,7	21,7	580	3,3	35,6	20,5	4,7

Manba: World Tourism Ozqanization (WTO) Data as collected by WTO 2005 June


Jahon turizmida qabul qiluvchi yetakchi davlatlar
jadval 2.

№	Davlatlar	Tashrif mln.		O’zgarish	№	Davlatlar	Tushum mlrd. doll. AQSH hisobidan		O’zgarish %
		2003	2004	2004/ 2003			2003	2004	2004/2003
1	Frantsiya	75,0	75,1	0,1	1	AQSH	64,3	74,5	15,7
2	Ispaniya	51,8	53,6	3,4	2	Ispaniya	39,6	45,2	14,1
3	AQSH	41,2	46,1	11,8	3	Frantsiya	36,6	40,8	11,6
4	Xitoy	33,0	41,8	26,7	4	Italiya	31,2	35,7	14,1
5	Italiya	39,6	37,1	-6,4	5	Germaniya	23,1	27,7	19,7
6	Buyuk Britaniya	24,7	27,7	12,1	6	Buyuk Britaniya	22,7	27,3	20,5
7	Gongkong	15,5	21,8	40,4	7	Xitoy	17,4	25,7	47,9
8	Meksika	18,7	20,6	10,5	8	Turkiya	13,2	15,9	20,3
9	Germaniya	18,4	20,1	9,5	9	Avstriya	14,0	15,4	10,4
10	Avstriya	19,1	19,4	1,5	10	Avstraliya	10,3	13,0	25,5

Manba: World Tourism Ozqanization (WTO) Data as collected by WTO 2005 June
Xalqaro turizmning hududlar bo’yicha rivojlanish dinamikasi
Xalqaro turizmning rivojlanishi ko’pgina konventsiyalar, xalqaro shartnomalar va bitimlar bilan tartibga solinadi. Dastlab turizm rivojlanishiga asos bulgan, dam olish va bo’sh vaqtning asosiy huquqlarini ta’minlash to’g’risidagi bitimga erishildi. 1948-yil BMT Bosh Assambleyasi tomonidan qabul qilingan inson huquqlari Umumjaxon Dekleratsiyasining 24-moddasida shunday deyiladi: "Har bir inson ish vaqtini oqilona chegaralanishi va har yilga pullik ta’tilni olishi, dam olishi va bo’sh vaqt huquqiga egadir". 1966-yil BMT Bosh Assambleyasi bu shiorni tasdiqladi va kengaytirdi. Iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlar to’g’risidagi Xalqaro Paketga imzo chekkan davlatlar xar bir insonning "dam olish, bush vakt, ish vaqtini oqilona cheklash, davriy pullik ta’til xamda bayram kunlari uchun to’lov" huquqini ta’minlash majburiyatini buyniga olganlar.
Bu nizomlar turizm rivojlanishiga, hususan, xalqaro turizm rivojlanishiga yordam berdi. Xalqaro turizmning jadal rivojlanishi turistik faoliyatni tartibga soluvchi me’yorlarurnatish zaruriyatini keltirib chikaradi. Xalqaro turistik xukuk tashkil topishining eng asosiy yunalishlaridan biri terminologiya va ta’riflar tugrisidagi bitim tuzish edi. Turistik terminologiya ustida ishlash bilan Millatlar Ligasi statistika Kumitasi shugullanadi va 1937-yil Xalqaro turizmga birinchi marta ta’rif beriladi. Ikkinchi jaxon urushidan keyin ushbu masalani ishlab chikish bilan Rasmiy Turistik Tashkilotlarning Xalqaro Ittifoki shugullanadi (International Union of Official Travel Organization - IUOTO). 1950-yil terminlarga ekskursant, tranzit turist tushunchalari kiritildi. 1954-yil esa BMT komissiyasi tomonidan turistga yangi ta’rif berildi. Keyinchalik bu ta’rif 1963-yil BMTning xalqaro turizm va sayoxat buyicha Konferentsiyasi (Turizm ta’riflari buyicha Rim Konferentsiyasi)da tula aniklandi. 1976-yil BMT tomonidan birinchi marta turistik terminologiya ta’riflari ruyxati nashr kilingan. Unda turistik statistika koidalari uchun muljallangan deyarli barcha muxim terminlar mavjud (Provisional Guidelinos on International Tourism. UNCTAD).
Boshqa iqtisodiy faoliyat turlariga qaraganda sayohat va turizm bozor globalashuvi va iqtisodiy o’sishdan mamlakatlarni o’zlari uchun foyda olishga yordam beradi. Ammo turistlar uchun o’z chegaralarini ochishdan oldin, yangi turistik markazlar bir qator shartlarni bajarishi lozim jumladan : psixologik to’siqlarni bartarf etishi (til bilan bog’liq bo’lgan to’siqlar , iqlim bilan, tibbiy muolaja bilan, ovqatlanish giginasi bilan bog’liq bo’lgan to’siqlar), hamda turistlar talabiga javob beruvchi qiziqishlar va joylashuvlarni taqdim etishi zarur. Nixoyat, turistik markaz aviakompaniyalar mazkur marshurutga xizmat qilishni boshlashi uchun turoperatorlar turmarkazni o’z paketlariga kiritishlari uchun, turoperatorlar esa uni samarali sotishi uchun chiquvchi turizm mamlakatlar turistik bozori ishtirokchilari o’rtasida ma’lum nufuzga ega bo’lishi kerak.
Turistik yo’nalishlar majburiyatiga turizm industriyasi poydevorini qurish va uning muvofaqiyatli rivojlanishi uchun turli bozor ishtirokchilari bilan (aviakompaniyalar, mexmonxona egalari, taqsimot tizimi, qiziqishlar industriyasi, aktiv dam olish maskanlari) kelishilgan xoldagi xarakatlari kiradi.