7-tema: Menshik kapital analizi

Analiz na’tiyjesinde aldi’ng‘i’ ideya ha’m ta’jiriybelerdi a’meliyatta qollaw sha’rt-sharayatlari’n ko’rsetip beriw ha’mde olardi’ a’meliyatqa engiziw basqi’shi’. Usi’ basqi’shta analiz na’tiyjesinde ani’qlang‘an imka’niyatlardi’ ka’rxana xi’zmetine qollaw jollari’ ko’rsetip beriledi, usi’ni’lar beriledi, ani’qlang‘an aldi’ng‘i’ ideya ha’m ta’jiriybelerdi a’meliyatqa engiziwni ko’rsetip beredi ha’m olardi’n’ haqi’yqatta keleside ori’nlani’wi’ qadag‘alaw qi’li’p bari’ladi’.

Bazar qatnasi’qlari’ sharayati’nda ka’rxanalar o’z ekonomikaliq resurslari’n o’z betinshe shakllantirishlari mu’mkin. Ka’rxana ekonomikaliq resurslarinining tiykarg‘i’ derekleri boli’p payda, amortizatsiya ajratmalari, qimmatli qog‘ozlarni sati’wdan ali’ng‘an qarji’lar, aktsionerlar yuridikali’q ha’m fizikali’q shaxslarning pay ha’m basqa badallari, sonday-aq kreditlar ha’m qonunchilikka zid bolmag‘an basqa tu’simler esaplanadi’.

Ka’rxanani’n’ o’z qarji’lari’n qa’liplestiriw tiykarg‘i’ deregi boli’p oni’n’ mulkdorlari ta’repinen ka’rxanag‘a qoyi’lg‘an qarji’lar kompleksi bolg‘an ustav kapitali’ esaplanadi’. Ustav kapitali’n qa’liplestiriw ta’rtibi qonunchilik ha’m ta`sis hu’jjetleri menen a’melge asi’ri’ladi’.

CHunonchi, ma’mleket korxonalarining ustav fondi ka’rxana paydalani’wg‘a topshirilgan waqti’nda o’z xi’zmetin a’melge asi’ri’w ushi’n ma’mleket ta’repinen (byudjet hisobidan) aji’rati’lg‘an qarji’lar (qurilish, montaj, sozlash isleri qa’rejetleri, a’sbap — uskunalar, aylanba qarji’lar ha’m pul qarji’lari’ quni’) ni sa’wlelendiredi.

Nodavlat kommersiyali’q strukturalarining ustav kapitali’ aktsionerlar (ta`sischilar) ta’repinen qoyi’lg‘an (pul, materialli’q ha’m basqa) qarji’lar hisobidan shakllantiriladi, ha’m soni’n’ ushi’n da bir neshe yuridikali’q ha’m fizikali’q ta’repler — aktsioner jamiyatini, shirkat ha’m basqa sho’lkemlestiriwshilik — huqi’qi’y shakldagi ja’ma’a’t mulkini quraydi’.

Menshik kapital esabi’ o’z ishine bir qancha ko’rsetkishlerdi ali’p, olar to’mendegi ta’rtipte tashkil etiledi:

• 
  Ustav kapitali’;
  
• 
  Qwshilgan kapital;
  
• 
  Rezerv kapitali’;
  
• 
  Taqsimlanmagan payda;
  
• 
  Menshik kapital menen qoplanmagan zi’yan.
  

Ka’rxanani’n’ ustav kapitali’ o’z qarji’lar manbaining asosini quraydi’. Ustav kapitali’ ta`sischilar ta’repinen qoyi’lg‘an pay twlovlarini, aktsiyalarining nominal qiymatini o’zinde saqlaydi. Oni’n’ esabi’ bolsa hukumat qararlari’ ha’m ta`sischilarning yig‘inida qabi’l qi’li’ng‘an qararlar tiykari’nda yuritilib bari’ladi’.

Ma’mleket tashkilotlarida ustav kapitali’ ma’mleket byudjeti ta’repinen aji’rati’lg‘an mulkni ko’rsetedi. Mulkning keliwi vaqtiga bolsa bul summa ustav kapitalida ko’rsetiledi.

Ka’rxanalar amalda qwllanilayotgan qonunlarga ko’re ha’r ji’li’ erishgan foydasidan rezervlar sho’lkemlestiriwlari mu’mkin. Og‘an ha’r ji’li’ ustavda ko’rsetilegen ta’rtipte mablag‘ chegirilib bari’ladi’.