7-mavzu. Inson kapitali va inson taraqqiyoti (4 soat)

Теодор Уильям Шульц
( Theodore William Schultz, 1902 йил 30 апрель, Арлингтон —1998 йил 26 февраль, 
Иванстон, АҚШ) — америкалик иқтисодчи, “ривожланаётган мамлакатлардаги иқтисодий ривожланиш 
муаммолари тадқиқотлари учун” 1979 йилги Нобель мукофоти лауреати. Асосий асарлари: “Жаҳон учун 
озиқ-овқат” (“Food for the World”, 1945); “Анъанавий аграр соҳасининг трансформацияси” (“Transforming 
Traditional Agriculture”, 1964). 
5
Shultz T. Human Capital, family planning and their etfects on population growth // American Economic Review. -
1994. –May. P.45. 
6
Кендрик Дж. Совокупный капитал США и его функционирование. – М.: Прогресс, 1976. - С.113. 

---

fikriga ko‘ra, bu texnologiyalarning darajasi, eng avvalo fermerlar egallagan 
bilimlarga bog‘liqdir. Fermerlar bilimi darajasining pastligi hosildorlik o‘sishi va 
qishloq xo‘jaligi samaradorligi ortishi yo‘lidagi asosiy to‘siqlardan biridir. 
T.Shulsning hismoblashicha, insonga investitsiya kiritishning asosiy natijalari 
odamlarda mehnat qobiliyatining ortishi, ularning jamiyatda samarali bunyodkorlik 
faoliyatini amalga oshirishi, salomat bo‘lishi va hokazolarda o‘z ifodasini topadi. 
U inson kapitali jamlanish va takror hosil qilinishga qodir deb hisoblagan. 
Olimning baholashicha, jamiyatda ishlab chiqarilayotgan jamlanma mahsulot 
umumiy hajmining to‘rtdan uch qismi inson kapitalini to‘plashga sarflanmoqda. 
Holbuki, XX asrdagi takror hosil qilishga doir ko‘pchilik nazariyalarda bu 
ko‘rsatkich to‘rtdan bir qismni tashkil etadi, deb ko‘rsatilar edi. 
Inson kapitali nazariyotchilaridan G. Bekker
7
inson kapitali tushunchasini 
birinchi bo‘lib mikrodarajada qo‘llay boshladi. U korxonadagi inson kapitalini 
inson ko‘nikmalari, bilim va mahoratining jamlanmasi deb belgilagan. Bunda u 
xodimlarni maxsus o‘qitish, ularda maxsus bilim va ko‘nikmalar hosil qilishga 
alohida ahamiyat bergan.
G.Bekkerning hisoblashicha, xodimlarning maxsus tayyorgarligi firmaning 
raqobat ustuvorligini shakllantiradi. Bu bozorlarda mahsulotlarning ma’lum va 
mashhur bo‘lishi, pirovard natijada firmaning nufuzi, nou-xausi va savdo belgisida 
o‘z ifodasini topadi. Xodimlarni maxsus tayyorlashdan, eng avvalo, firma va 
kompaniyalarning o‘zlari manfaatdor, shuning uchun ular buni o‘zlari 
moliyalashtiradilar. 
Amerikalik iqtisodchi oliy ta’limdan olinadigan qo‘shimcha daromadni 
quyidagi tarzda belgilagan: kollejni tugallaganlar ishlab topgan daromaddan o‘rta 
ma’lumotga ega xodimlarniki ayriladi. Ta’limga chiqimlar ham ta’lim olish uchun
bevosita xarajatlar, ham muqobil chiqimlar – o‘qish davrida boy berilgan 
daromadlardir. Uning xisoblab chiqishicha, ta’limga investitsiyalar yiliga taxminan 
12,0 – 14,0 % miqdorida foyda keltiradi.
Mazkur tadqiqotlarning amaliy ahamiyat shundan iboratki, G. Bekker inson 
kapitaliga investitsiyalar rentabelligining miqdorini aniqladi va uni AQSh dagi 
ko‘pgina firmalarning rentabelligi bilan taqqosladi. Xususiy ta’lim muassasalari 
sonining ko‘payishi, qisqa muddatli seminarlar va maxsus kurslar tashkil etadigan 
konsalting firmalari faoliyatining kengayishi natijasida ta’lim faoliyatining 
xususiy sektordagi rentabellik darajasi tijorat faoliyatining boshqa turlari 
rentabelligi darajasidan 10,0 – 15,0 % ortiq ekanligini ko‘rsatdi
8
. 
7