6-cинфлар учун

 
UMUMIY MA’LUMOT 
Ma’lumki, kesib ishlash yo’li bilan metalldan zarur shaklli va o’lchamli 
buyumlar tayyorlashda zagotovkadagi ortiqcha metall qismi yo’nib tashlanadi. Bir 
qism metallning qirindi tarzida chikib ketishi bu usulning kamchiligidir. Masalan, 
texnologiya metodlari ilg’or bo’lgan avtotraktor sanoatida ham zagotovka 
og’irligining qarib 25 prosenti qirindi tarzida isrof bo’ladi. Mamlakatimizda yiliga 
bir nucha tonna qora metall qirindiga ketadi. Ammo, shunga qaramay, 
mashinasozlikda asosiy o’rinni mexanik ishlash ishg’ol qiladi va unga detal 
teyyorlashga ketadigan vaqtning 40 — 50 prosenti sarf bo’ladi.
Buning sababi shuki, metall kesish stanoklarida ishlangan detallarning shakli, 
o’lchamlari boshqa usullarda ishlangan detallarnikiga qaraganda aniq., yuzalari esa 
tekis va toza chiqadi. Shuning uchun ham bu usul tobora takomillashtirilmoqda va 
rivojlantirilmoqda 
. Yo’niladigan buyumning katta-kichikligiga qarab, tegishli gabaritdagi 
stanoklar ishlatiladi. 25- rasmda soat detallari, masalan, qo’l soati balansining o’qi 
ishlanadigan kichik tokarlik stanogi keltirilgan, uning gabariti (o’lchamlari), 
taxminan 120x200 mm bo’lib, u stol ustiga o’rnatiladi. Ayniqsa yirik buyumlar 
ii:lashda ancha baquvvat stanoklardan foydalaniladi. Kramatorsk zavodida 
chiqariladigan tokarlik-vint qirqar stanogi ana shunday stanoklar jumlasidandir.
Bu stanokda diametri 3,2 m va uzunligi 16 m gacha bo’lgan buyumlar 
ishlanadi; stanokning og’irligi 170 t 26- rasmda Novosibirsk og’ir stanoklar 
zavodida tayyorlangan bo’ylama-randalash stanogi keltirilgan, bu stanokda 
uzunligi 8 m, eni 3 m va balandligi 2,5 m gacha bo’lgan zagotovkalar ishlanadi. 
Turbinalarning va og’irligi 170 t gacha bo’lgan boshqa mashinalarning detallari 
Kolomensk zavodida ishlab chiqariladigan qudratli karusel stanoklarida ishlanadi 
(27- rasm). 

---

38 
Bu stanok planshaybasiga (aylanuvchi doiraviy stoliga) o’nta „Moskvich" 
mashinasini joylashtirish mumkin. Stanokning balandligi 12 m, og’irligi 500 t dan 
ortiq bo’lib, 260 mg ga yaqin maydonni 
egallaydi. Stanoksozlik sanoatimiz hozir 
yiliga 180 mingdan ortiqroq tur metall 
qirquvchi stanoklar ishlab chiqarmoqda 
va korxonalarimizni zarur stanoklar bilan 
ta’minlamoqda.
28-rasm. Qudratli karusel stanogi. 
Ishlab chiqarish korxonasi uchun 
zarur tipdagi stanoklar shu korxonaning 
xarakteriga, ya’ni mahsulotning ko’plab, 
se-riyalab, yakka (individual) ishlab 
chiqarilishiga yoki uning remont qilish 
korxonasi ekanligiga borliq. Ravshanki, 
ko’plab ishlab chiqarishda har kuni bir 
operasiyaning o’zi takrorlanadigan korxonaga uncha mur.akkab bo’lmagan stanok 
kerak, bunda prosesslarni avtomatlashtirish va stanoklarni b'itta avtomatik liniya 
qilib birlashtirish uchun qulay sharoit tug’iladi. 
Yakka-yakka buyumlar ishlab chiqaruvchi korxonalarda yoki remont 
ustaxonalarida sharoit butunlay boshqacha bo’ladi. Bu erda turli xil detallarning 
zagotovkalarini ishlashga, turli operasiyalarni bajarishga imkon beruvchi metall 
kesuvchi stanoklar kerak bo’ladi. Bunday stanoklar universal yoki umumiy ishlar 
uchun mo’ljallangan stanoklar deyiladi. Bu stanoklarning tuzilishi, zaruriyatga 
ko’ra, stanokning ish organlariga turli tezliklar beruvchi mexanizmlar bilan bog’liq 
bo’ladi 29 – rasm. 
27- rasm Karusel stanogi
26-rasmda Novosibirsk og’ir stanogi. 
28- rasm Qudratli karusel stanogi. 

---

39