|
3.Yangi mavzu. (15 daqiqa)
Hikoya Tuig'un ismli yoshgina yigitchaning tilidan aytib beriladi. Otasidan uloq tomoshasiga borishga ruxsat olgan Tur- g'un astoydil tayyorgarlik ko'ra boshlaydi. Qashqa toychog'ini yuvib-tarab, o'zi ham hayit bayramlarda kiyinadigandek yasa- nib, tomoshaga otlanadi. Yozuvchi mana shu jarayonni yosh qahramonining tilidan shunchaki aytib bera qolmaydi, balki tasvirlaydi. Agar aytib bersa, bu asarning badiiylik qimmatini anchagina pasaytirar, demakki o'quvchiga ta'sirini ham susaytirar edi. Bola otini qashlab, yuvintirib, egarlashidan tortib to o'zining onasi uncha-muncha joylarga kiyishiga ruxsat beravermaydigan ohorli kiyimlarini kiyishigacha hikoya qilarkan, bu bilan yozuvchi qiziqarli tomoshaga borish Sizning uzoq o'tmish tengdoshlaringiz uchun qanchalik hayajonli va ardoqli hodisa boiganini, har bir narsa-hodisaga munosabatda bo'lganda mas'uliyat bilan tayyoigarlik ko'rish kerakligini uqtirib o'tadi. Ana shu jiddiy tayyorgarligi uchun bola kattalardan ham, tengqur do'stlaridan ham «Turg'un chavandoz» degan maqtov eshitgisi keladi, hurmati oshishini istaydi. O'rni bilan maqsadiga erishadi ham - akasining do'stlari uning ot minib ketishini ko'rib, «barakalla, Turg'un chavandoz» deb olqishlaydi. O'rtoqlari bilan o'zini qiyoslar ekan, ularning otlariga - o'zining otini, kiyimlariga o'zining kiyimlarini solishtiradi va o'zida «allanima seziladi». Shundan keyin o'rtoqlari bilan kim o'zarga ot choptirib, yana ularni dog'da qoldiradi. Bularni barchasi Turg'unning uloq tomoshasiga astoydil tayyorlangani natijasi edi. Yozuvchi shu holatlar tasviri orqali Turg'undagi o'z qiziqqan ishiga mas'uliyat va jonkuyarlikni ibrat qilib ko'rsatadi. Biroq bularning barchasi ro'y beradigan hodisa oldida arzimas bir narsa edi.
Uloq boshlanib, unga hakamlik qilguvchi Orif sarkor fotiha bergach, bir soatlar o'tib, «ota bolani, aka ukani tanimaydigan chang-to'zon», baqiriq-qiyqiriq avjiga minganda, «bosh yorilib, ko'z chiqg'an bilan, otdan yiqilib, qo'l singan bilan» birovning ishi yo'q paytda birdan uloqchilar tinchib qoladi. Uloqchilardan biri — Esonboyni besh-olti ot bosib, ezib tashlagani ma'lum bo'ladi. Chalajon holda davradan olib chiqilgan chavandozning ko'p o'tmay joni uzilib, erta tongda janozasi o'qiladi.
Tabiiy bir savol tug'iladi — nega Turg'unboy tilidan uloqqa tayyorgarlik, katta-kichik barchaning tomoshaga qiziqib borishi, uning boshlanishini ishtiyoq bilan kutishi, uloq jarayoni shunday quvnoq yorug' ranglar bilan tasvirlanadi-yu, pirovardida fojia ro'y beradi? Yozuvchi bundan qanday maqsadni ko'zlagan?
Shu o'rinda badiiy asarlarda keng qo'llaniladigan kontrast masalasiga to'xtalib, bu haqidagi nazariy ma'lumotlar beriladi.Bunda N. Hotamov va B. Sarimsoqovning «Adabiyotshunoslik terminlarining ruscha-o'zbekcha izohli lug'ati»ga murojaat etamiz.
Badiiy asarlarda bir-biriga zid bo'lgan narsa va hodisalar, masalan, yorug' va qorong'i, quvonch va g'am, kulgi va fojia- larni tabiiy yonma-yonlikda tasvirlab, kayfiyat paydo etish usuli mavjud bo'lib, uni mutaxassislar kontrast deb ataydilar. Badiiy mahorati kuchli bo'lgan yozuvchilar ana shunday kontrast usulidan mohirona foydalanib, asarlarining ta'sir quvvatini favqulodda kuchaytirib yuborishga erishadilar.Abdulla Qodiriy ijodining ilk davrlaridayoq shunday mahorat ko'rsata olgan usta san'atkor yozuvchi edi.
«UIoqda» hikoyasida adib quvonch bilan o'limni yonma- yon tasvirlab, insonni hamisha aql-u idrok bilan ish tutishga undaydi, behuda narsalaiga umrni sarflamay, ma'rifatga, ma'naviy yuksalish va madaniy turmushga intilib yashash g'oyasini ilgari suradi.
Yuqorida aytib o'tganimizdek, Abdulla Qodiriy hayoti va faoliyatining ilk davrida o'z safdoshlari bilan birga ma'rifat uchun, xalqimizni qoloqlik, xurofot va yomon odat hamda bid'atlardan xalos etish uchun kurashdi. Uning bu davrdagi ijodi to'liq ana shu maqsadga yo'naltirilgan edi. «Uloqda» hikoyasi yozuvchining ilg'or g'oyalarni badiiy tasvirlashda mahorat kasb eta boshlaganini ko'rsatuvchi hamda o'quvchining didi va saviyasini o'stirishda o'ziga xos ahamiyatga molik asarlaridan biri sifatida o'zbek adabiyoti xazinasidan mustahkam joy oldi.
Uloq o'yinlari xalqimizning azaliy qadriyatlaridan. Hozirda ham qishloqlarda to'y-tantanalar munosabati bilan ko'pkari berish an'anasi davom etib kelmoqda. Bolalar, ayniqsa qishloq bolalari uloqning nima ekanini yaxshi bilishadi hamda o'zlari ham qiziqishadi, mohir chavandoz va ko'pkarichilaiga havas qilishadi. Lekin har qanday o'yinning me'yori borligi, har xil tomosha va qiziq narsalarga berilib ketib, asosiy hayotiy maqsadlardan chalg'imaslik, ilm-u ma'rifatga intilish, inson hayotda o'z iste'dodini yuzaga chiqarishi uchun kurashishi, izlanishi lozimligini unutmaslik kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: |
