5-мавзу: бозор иқтисодиётининг мазмуни ва белгилари

Бозор иқтисодиётида рақобат асосий ўрин эгаллайди. У ишлаб чиқарувчиларнинг алоҳидалашган манфаатини билдиради, бу манфаат рақобат кураши асосида жамият учун зарур товарларни, талабгир товарларни ишлаб чиқаришни талаб этади. Рақобат ресурсларни кам сарфлаб улардан самарали фойдаланиб, сифатли товарлар ишлаб чиқаришга ундайди. Шунинг учун рақобат бозор иқисодиётини ҳаракатлантирувчи қонуни, кучи ҳисобланади.
Бозор иқтисодиёти манфаатлар уйғунлашувидан иборат. Бозорда ҳар бири ўз манфаати учун ишлайди. Яъни ҳар бир субъект бу корхона, давлат, айрим шахс – ўз манфаатини кўзлаб иш юритади. У бозор билан ҳисоблашишга мажбур, акс ҳолда иши юрмайди, даромад олмайди, хонавайрон бўлади. Ишлаб чиқарувчига ҳам, харидорга ҳам, нима кераклигини бозордаги нарх аниқлаб беради.
Бозор иқисодиёти ижтимоий кафолатлар, адолат қоидала-рига асосланади. Бу ресурсларнинг миқдори ва самарасига қараб ишлаб чиқиш, товарлар ҳамда хизматларни тақсимлаш ва шунга мос даромадга эга бўлиб, юқори фаровонлик даражасига эришиш адолат ҳисобланади. Адолат бу ҳаммани бир қилиш эмас, балки жамиятни табақаланишини билдиради. Иқтисодий субъектлар меҳнатига, ишбилармонлигига ва мулкига қараб бир-биридан фарқланади. Шу туфайли уларни даромади, турмуш даражаси ва жамиятдаги мавқеи бир хил бўлмайди, табақаланиш, бойларга хавас қилиш, уларга интилиш ҳиссини вужудга келтиради, бу эса кишини яхши ишлашга ундайди.
Бозор иқисодиёти ишлаб чиқариш фаолиятини рағбат-лантирувчи кучга айлантиради. Яъни у моддий, меҳнат ва молия ресурсларини зарур товарлар ҳамда хизматлар ишлаб чиқаришга қаратади у бехуда меҳнат сарфини ҳисобга олмайди, аксинча, беҳуда сарф қилганларни иқтисодий томондан жазолайди, улар даромадсиз қолиб зарар кўриши ва банкрот бўлиши ҳеч гап эмас.
Бозор иқтисодиёти мослашувчан иқтисодиёт. У ҳар қандай ўзгаришларга ҳозиржавоб, бозорда нима етишмаса, шуни тезда ишлаб чиқаришга киришади, шу билан бирга у фан-техника янгиликларини тезда қабул қилади. Янги технологияни ва ишлаб чиқаришни бошқаришнинг янги усулларини жорий этади; Бозор иқтисодиёти товарлар ва хизматлар тўкинчилигини таъминлайди. Товарларни танлаб олган ҳолда эҳтиёжни қондириш имконияти кенг яратилади.