Англия давлати (V аср - ХVII асрнинг ўртаси). Британия ҳудудида V аср бошларига қадар Рим легионерлари томонидан идора этилган. V аср бошларидан ўрталарига қадар Британия бир қанча мустақил майда қиролликларга бўлинган ҳолда яшайди. V аср ўрталарига келиб бу оролга шимолий-ғарбий герман қабилаларидан инглизлар, сакслар, ютлар бостириб кира бошлайди. Бу истило қарийб бир асрга чўзилади. Натижада илгариги Британия ҳудудида ўндан ортиқ майда варвар қиролликлари вужудга келади. VII асрга келиб улар христианликни қабул қилиб, 7 та йирик (сакслар 3, англлар 3, ютлар 1) қиролликни (гептархия) барпо этадилар. 827- илда Уессекс қироли Экберт (802-839 й.) бу қиролликни ўз ҳукмронлиги остида бирлаштиради. У асос солган ягона инглиз- сакслар қироллиги Х асрдан бошлаб Англия деб аталади. аср бошларида инглизлар давлати данияликлар томонидан босиб олинади. Уларнинг ҳукмронлиги инглиз-саклар сулоласи Эдуард Исповедник (1042-1066 й.) томонидан қайта тиклангунга қадар давом этади. 1066-илда Англия Нормандия герцоги Вильгелм томонидан босиб олинади. Шу тариқа у фотих (истилочи) номи билан Англия қироли бўлиб олади. У Англияни эгаллашда Рим папасининг хайрихоҳлиги ва Француз қиролининг ёрдамига таянади. Нормандлар бошқаруви даврида марказлашган давлатга асос солинади.
о УртаасрлардаАнглияфеодалдавлатинингривожланишбосқич- лариниқуйидагидаврларгабўлишмумкин:
инглиз-саксларнинг илк феодал монархияси даври (IX-
асрлар);
марказлашган сеньорлик монархияси ва қирол ҳокимиятини чеклаш учун фуқаролар уруши (XII аср) даври;
табақа-вакиллик монархияси даври (XIII асрнинг иккинчи ярми - ХУ аср);
Инглиз-саксларнинг илк феодал монархияси даври (IX— асрлар). Дастлабки даврларда ижтимоий тузум руҳонийлар, уруғ- қабила зодагонлари (эрллар), эркин кишилар (крёллар, кейинроқ генитлар), ярим эркин кишилар (летлар ёки уиллар, кейинроқ эса ва гебурлар деб юритилади) ва қуллардан иборат бўлган.
Илк даврларда кўп сонли қиролликларда қироллар сайлаб қўйилган. Ягона давлат инглиз-сакслар давлати ташкил топиши билан секин-аста қирол ҳокимияти баробарида унинг мавқеи ҳам юксала боради. Қирол олий суд, ҳарбий ҳокимият ва олий ер эгаси ҳисобланган. Олий давлат органи - витанагемот (витанлар - донишмандлар, донишмандлар кенгаши) бўлган. Барча муҳим давлат ишлари унинг маслаҳати ва розилиги билан ҳал этилган. Унинг асосий функциялари қиролларни сайлаш ва олий судни амалга ошириш эди. Мамлакат бошқаруви қирол саройи томонидан амалга оши- рилган. Қирол саройининг асосий бошқарувчилари ичида қуйида- гилар катта аҳамиятга эга бўлган. Камерарий қироллик мол-мулки ва молияси аҳволига жавоб берган. Маршал қироллик отлиқ аскар- ларининг қўмондони ҳисобланган. Қироллик капеланлари давлат- нинг девонхона ишларини юритганлар. Инглиз-саксларда асосий маъмурий-ҳудудий бирлик графлик бўлган. Улар юзликларга, юзликлар қишлоқ жамоалари (тунлар)га, жамоа эса ўнта томорқа (оила)га бўлинган. Бир қанча графликлар тепасида элдорменлар турган. Улар қирол томонидан келишиб, витанлар томонидан маҳаллий феодаллар орасидан тайинланган. Графликларга қиролнинг шахсий вакиллари - шерифлар тайинланган. Юзликлар юзлик йиғинида сайланувчи юзбошилар томонидан бошқарилган. Қишлоқнинг юқори органи - жамоа йиғини (галимот) бўлиб, жамоа тепасида оқсоқол турган. Англияда марказлашган сеньорлик монархияси (XI-XII асрлар). Нормандлар истилосидан сўнг кучли қирол ҳокимиятига асосланган марказлашган давлат ташкил топади. Бу вақтда қирол олий ер эгаси, қонун чиқарувчи ҳамда олий суд ва олий ҳарбий ҳокимият эгаси ҳисобланади. Қиролга тегишли қонун чиқариш ҳокимияти кўпинча қироллик курияси билан биргаликда амалга оширилган. Курия олий суд органи сифатида ҳам иш олиб борган. XII асрга келиб курия катта кенгаш ва доимий ҳукумат органи (кичик курия)га ажралган. Кичик курия олий суд, маъмурий ва молиявий ҳокимиятни амалга оширарди. Бу даврда давлатнинг қуйидаги олий мансабдор шахсларини ва бошқаларни ажратиб кўрсатиш мумкин. Бош юстицциар қирол Англияда йўқлигида амалда давлатни идора этиб турувчи руҳоний шахс ҳисобланган. Канцлер унинг ёрдамчиси бўлган. Канцлер дастлаб қиролнинг шахсий котиби, кейинчалик қирол девонхонаси бошлиғи ва давлат котиби вазифасини бажарган. Маршал қўшинлар қўмондони, камерарий хазинабон, қироллик мол-мулки, хазинаси ва ер эгаликларининг бошқарувчиси ҳамда ҳисоб палатаси бошлиғи эди. Маҳаллий бошқарув тизими нормандлар истилосидан кейин ўзгармади. Юзликларда графликлардаги шерифларнинг ёрдамчилари бейлифлар қироллик маъмурияти вакиллари бўлиб қолганлар. Шериф графлик ҳудудида ижро, ҳарбий, молиявий ва полициячилик ҳокимиятига эгалик қилган. Табақа-вакиллик монархияси (XIII асрнинг иккинчи ярми -
