3 I боб. Меҳнат унумдорлиги ва корхонада уни оширишнинг назарий-услубий асослари

Тошлоқ туманидаги "МарТашспецодежда" корхонасининг ишчилар малака даражасини таҳлил қилиш⁹

Ишчилар разряди	Тариф коэффиценти	2016 йили		2017 йил
		сони	салмоғи	сони	салмоғи
1	2.476	8	2,73	10	3,5
2	2.725	49	14,67	46	16,3
3	2.998	37	12,71	39	13,8
4	3.297	70	23,80	65	23,1
5	3.612	65	22,20	65	23,1
6	3.941	70	23,80	57	20,2
Жами		293	100	282	100

Хулоса: маълумки, корхонада ишловчи ишчиларнинг малака даражасига ўртача разряд кўрсаткичи орқали баҳо берилади. Шу сабабдан тахлил давомида ана шу кўрсаткичнинг ўзгариш даражасини аниқлаймиз.
2016 йилда:
1*8+243+3*37+4*70+5*65+6*70
Р_ўрт.= ------------------------------------------ = 4,20
293
2017 йилида:
1*10+2*46+3*39+4*65+5*65+6*57
Р_ўрт.= ----------------------------------------------- = 4,06
282
Ҳисоботдан кўринадики, ишчиларнинг ўртача малака даражаси оз бўлса ҳам пасайган. Бунга корхонада ишчилар таркиби 4,0 разряддаги ишчилар салмоғининг ва 5,0 разряддаги ишчилар салмоғининг камайиши, шунингдек 1,2,3 разрядда ишловчи ишчилар салмоғининг кўпайиши сабаб бўлган.
Кадрларни тайёрлаш, қайта тайёрлаш, малакасини, билимини ошириш ҳам интенсивлаштириш йўналишларидан биридир. Кадрларнинг малакасини, билимини ошириш иқтисодиётни жадал ва барқарор ривожлантириш имкониятларини кенгайтиради.
Хулоса қилиб айтганда, етиштириладиган маҳсулот миқдори ва сифатини оширишга, меҳнат унумдорлиги ошишига таъсир этувчи барча Фан, техника ва техналогия ютуқларини ишлаб чиқаришга жорий этиш омиллар эътибордан қолмаслиги ва ўз ўрнида ишлатилиши лозим.
Меҳнат унумдорлиги ва меҳнат интенсивлиги нисбати. Иқтисодчилар меҳнат интенсивлигига турли йилларда турлича эътибор бериб келдилар. 30-йилларга қадар тадқиқотчилар назария устида анчагина самарали иш олиб бордилар. Бироқ шу йиллар давомида меҳнат унумдорлигини меҳнат интенсивлигидан ажратишга ва мазкур тушунчалар ўртасида ҳатто муайян антагонизм ҳам борлигини кўрсатиб беришга уриниб кўрилди. A.M. Гинзбург, О.А. Ерманский, Р.Д. Кофман, Б.О. Шатанлар шундай нуқтаи назар тарафдорлари эди. Улар советлар даври хўжалигида меҳнат интенсивлигининг меҳнат унумдорлигига ҳеч қандай дахли йўқ, деб ҳисоблар ва меҳнат интенсивлигини оширишга қарши чиқар эдилар, уларнинг фикрича, меҳнат унумдорлиги «оқилона равишда яхшиланиб бориш» функциясидир, меҳнат интенсивлиги эса «қувватни золимларча сиқиб сувини олиш» функциясидир. Ўз фикрларини асосламоқчи бўлиб, бу муаллифлар меҳнат унумдорлиги тушунчасини чалкаштириб юбордилар, меҳнат унумдорлигини меҳнат интенсивлигидангина эмас, балки меҳнат унумдорлигининг ўзидан ҳам ажратиб юбордилар. Уларнинг концепцияларини схематик тарзда қуйидагидан иборат, деб билиш мумкин.
А.М. Гинзбургда:
Ишчининг унуми = меҳнат унумдорлиги + меҳнат интенсивлиги.
О.А. Ерманскийда:
Меҳнатнинг муваффақиятлилиги = меҳнат унумдорлиги + меҳнат интенсивлиги.
Б.О. Шатанда:
Ишчининг берган маҳсулоти = меҳнат унумдорлиги + меҳнат интенсивлиги.
Ушбу схемалардан кўриниб турибдики, мазкур тадқиқотчиларнинг фикрича, меҳнат унумдорлиги ишлаб чиқарилган маҳсулотга, меҳнатнинг маҳсулдорлиги ва муваффақиятлилигига тенг эмас. Меҳнат унумдорлиги меҳнат интенсивлиги каби ушбу категорияларнинг таркибий қисмидир, холос. Бундан ташқари, меҳнат унумдорлиги ва меҳнат интенсивлиги бир-бирига бевосита муносабатда эмас.
Ишчи кучининг малака даражаси билан унумдорликни ошириш ўртасида аниқ ўзаро алоқа мавжуд. Бир томондан, реал технологик, иқтисодий ва ташкилий шароитлардаги унумдор меҳнат кенг мутахассисликдаги юқори малакали ходимларни талаб этади. Иккинчи томондан, ишчи кучининг ҳозирги касбий кўникмаси ва малакаси корхоналарнинг бозор талаби ўзгаришларга ўз вақтида жавоб қайтариш имконини бермайди. Шундай қилиб, бундан ке­йин иқтисодий нуқтаи назардан «инсон ресурсларига» техник алмаштириб бўладиган омил сифатида қараб бўлмайди, унга унумдорликни ошириш, янгиликни жорий этиш ва иқтисодий муваффақиятга эришишни чеклайдиган омил деб қарамоқ керак.