23-Variant Стратегияси тушунчаси ва унинг назарий асослари

Ўз болангни ўзинг асра. Юртимизнинг мустақиллигини мустаҳкамлашда ва унинг гуллаб яшнашида, оилада сингдирилган тарбия, ватанга муҳаббат, меҳр-оқибат, ўзаро ҳурмат каби юксак инсоний фазилатларнинг ўрни беқиёсдир. Бола тарбиясида энг муҳим шарт–шароит оиланинг мустаҳкам, маънавий соғлом асосга қурилганлиги, айниқса ота – онанинг ўзи тарбияланган, улар ўртасида тотувлик, аҳиллик, чин дўстлик барқарор бўлиши, болаларни ҳаётга тайёрлаш, уларнинг кундалик эътиқоди тарзида маъсулиятли эканлигини тушунишлари керак.
Оиланинг асосий вазифаси соғлом авлодни камол топтиришдан иборатдир. Зеро ҳар бир миллат ва жамиятнинг бебаҳо ҳазинаси - соғлом, маънавий баркамол оиладир. Ҳозирги шароитда оилаларда умуминсоний ва миллий қадриятларга таянган, шарқона ахлоқий хусусиятлар акс этган маънавий-ахлоқий муносабатлар қарор топмоқда. Оилада ҳуқуқий, ахлоқий ва руҳий асослар такомиллашиб бормоқда. Уйда соғлом ахлоқий муҳит, ўзаро муомала маданияти, ахлоқий тамойил чуқур илдиз отмаса, оилада бўшлиқ, салбий ҳолатларнинг қарор топиши муқаррар.
Бола вояга етиб, унда фикрлаш аломатлари намоён бўлса, уни яхши кузатиш ва аҳволини ўрганиш лозим бўлади. Чунки боланинг қалби содда ва тоза бўлиб, у ҳар қандай нақшни қабул қилишга тайёр. Агар яхшиликка одатлантирилса, яхшилик билан улғаяди. Унинг савобига ота-она ва тарбия берувчилар шерик бўлади. Агар ёмонликка одатланса, ёмонлик билан улғаяди ва жавобгарлик унинг яқинлари бўйнига тушади.
Ҳар бир ота-она фарзандининг соғлом, бақувват, маънавий жиҳатдан етук инсон бўлиб етишишини истайди ва бунинг учун бор куч ва ғайратини аямасликка ҳаракат қилади. Баъзи ота-оналаримиз тажрибасизлик қилиб “Боламни яхши едирсам, ҳеч кимдан кам қилмай кийинтирсам, ҳаётда ўз ўрнини топа олиши аниқ”, деб нотўғри фикрга борадилар. Тўғри, бундай ота-оналарнинг фарзандлари жисмонан соғлом бўлиши мумкин, лекин уларнинг руҳий, ақлий ва маънавий жиҳатдан ривожланиши ҳам етарли даражада бўлса нур устига нур бўлар эди.
Ҳозирги даврда инсоният маънавиятидаги ўзгаришлар оилага тегишли айрим глобал муаммоларни келтириб чиқарди. Баъзи мамлакатларда асрлар давомида шаклланган бурч, оилавий садоқат, эътиқод каби ахлоқий-маънавий асосларга, оилавий маданият ва анъаналарга беписандлик, никоҳга ҳурматсизлик қарашлари нисбатан кучайди, болалар ва кекса ота-оналарни болалар ва қариялар уйига жойлаштириш ҳоллари ортди. Оила шаънини улуғлаш, авлодлар анъаналарини қадрлаб, уларга содиқ бўлиш каби миллий фазилатлар ўз қадрини йўқотмоқда. Оилага муносабат борасидаги бундай маънавий таназзул кўплаб мамлакатларни қамраб олди. Бу эса янги авлодларда баъзи зарарли одатлар: чекиш, спиртли ичимликлар ичиш, гиёҳвандлик, аёллар ва болалар жиноятчилиги, ажримлар каби иллатларнинг урчиб кетишига олиб келди. Оиланинг қадрсизланиши инсоният маънавий ҳаётининг давомийлигида кўплаб муаммолар пайдо бўлишига олиб келишини тарих исботлади.
Шундай экан оила аталмиш муқаддас даргоҳнинг мустаҳкамлигига, унда камол топаётган болаларни маънавий-ахлоқий тарбиялаш масалаларига ҳеч биримиз бефарқ бўла олмаймиз. Ҳар бир оиланинг муқаддас вазифаси - фарзандларни ўстириш, уларни жисмоний, интеллектуал ва маънавий томондан етук қилиб, ота-онасига, Ватанига садоқатли инсонлар қилиб тарбиялашдан иборат.
Шу ўринда Муҳтарам Президентимиз Ш.М.Мирзиёев таъкидлаб ўтганидек: “Агар фарзандимизга тўғри тарбия бермасак, ҳар куни, ҳар дақиқада унинг юриш-туриши, кайфиятидан огоҳ бўлиб турмасак, уларни илму ҳунарга ўргатмасак, муносиб иш топиб бермасак, бу омонатни бой бериб қўйишимиз ҳеч гап эмас. Биз, кўпинча болам мактабда, ўқишда ёки чет элда ишлаяпти, деб хотиржам юрибмиз. Лекин бизнинг бундай соддалигимиз, бепарволигимиздан душманлар маккорлик билан фойдаланмоқда. Бизнинг жону жаҳонимиз бўлган фарзандимиз душманлар қўлида қуролга айланиб қолса, бунинг учун аввало ким айбдор? Ўзимиз эмасми? Шунинг учун мактаб, лицей ва коллежлардаги, олий ўқув юртларидаги таълим-тарбия, биринчи навбатда, давомат масаласига ниҳоятда жиддий эътибор беришимиз шарт. Биронта ўқувчи ёки талаба узрсиз ўқишга келмай қўйса, таълим маскани ҳам, оила ҳам, маҳалла, ҳокимият идоралари ҳам бу тўғрида бонг уриши, сергак тортиши, буни фавқулодда бир ҳол деб баҳолаши керак. Ана шундай назорат тизими самарали ва ўзаро боғлиқликда ишлайдиган бўлса, албатта биз вазиятни қўлга олиб, уни ижобий томонга ўзгартира оламиз”.
Афсуски, бугунги тезкор ўзгаришлар даврида ёшларимиз онги ва қалбини эгаллаш учун астойдил уринаётган ёвуз кучлар мавжуд. Улар айрим ёшларнинг соддадиллигидан фойдаланиб, уларга моддий ва маънавий ёрдам кўрсатиш каби баҳоналар билан ўз тузоқларига илинтиришга ҳаракат қилмоқдалар. Демак барча ота-оналар фарзандларни тарбияси билан астойдил шуғулланиб, доимо назорат қилиб боришлари лозим. “Бола ота-она қўлида бир омонатдир”, дейди буюк алломаларимиз. Давлатимиз раҳбари таъбири билан айтганда, ўз боламизни ўзимиз асрашимиз керак. Бу ҳар биримизнинг инсоний бурчимиз эканлиги билан бир қаторда, керак бўлса конституциявий мажбуриятимиз ҳамдир. Юртбошимиз Ш.М.Мирзиёев айтганларидек кейинги йилларда халқимиз ўртасида кенг тарқалган “Ўз уйингни ўзинг асра!” деган даъватга бугун “Ўз болангни ўзинг асра!” деб қўшимча киритиш вақти келди.
Янги педагогик технологиялар ва ахборот технологиялари “Қонун устуворлигини таъминлаш ва суд ҳуқуқ тизимини ислоҳ этиш масалалари” мавзусини ўқитиш жараёнида қонун ва жамият, қонун устуворлигини таъминлаш, суд-ҳуқуқ тизимини ислоҳ этиш, ҳуқуқий онг, ҳуқуқий маданият каби масалаларни қамраб олиши зарур.
Мазкур мавзуни ўқитиш орқали талабалар замонавий-маънавий баркамол, соғлом авлод, қонун ва адолат, судлар фаолияти, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари, бурчлари, электрон ҳукумат ва унинг ривожланишини таъминлашага ҳар жиҳатдан яқиндан ёрдам бермоғи керак. Курсни ўқитишда янгича фикрлайдиган, янгича, тафаккур тарзига эга бўлган, фуқаролик жамиятининг асосий тамойилларини ўзида мужассам этган фуқароларнинг ҳуқуқ, бурч ва мажбуриятларини тарбиялаб вояга етказишга ёрдам бериш назарда тутилади.
Дарс ўтишда тўғри метод танланмаса, назарий жиҳатдан ўқитувчининг билими юқори бўлишидан қатъи назар, кутилган натижани бермайди. Ўқитувчининг билими педагогик маҳорат билан қўшилгандагина ўқув жараёнини самарали ташкил этиш мумкин. Бунинг учун ўқув жараёнини ташкил этишнинг турли методлари ва уларни қўллашни билиш керак. Фуқаролик жамиятини ўқитиш методикаси айнан ана шу мақсадга қаратилган. У фуқаролик жамиятини ўрганиш методлари ва уни дарс жараёнида қўллаш йўлларини ўргатади.
Методика ўқув жараёнини ташкил қилиш шакллари, методлари, қонун-қоидаларини ўрганади. Методика, бир томондан ўрганилаётган фанда эришилган ютуқлар, иккинчи томондан, педагогика фанининг ривожланиши билан бойиб боради, ривожланади. Фаннинг ривожлана бориши билан ўрганиш методларининг роли ортиб боради. Методларсиз қўйилган мақсадларга эришиб бўлмайди. Ўқитувчининг методик маҳорати, дарс ўтишнинг янги методларини ўзлаштиришига етарли эътибор берилмас экан, таълим сифатини ошириш мушкул.
Билимни ўзлаштириш билан бир қаторда уни ёдда сақлаш, ундан фойдаланиш, такрорлаб туриш муҳим аҳамиятга эга. Олинган билимдан фойдаланилмаса, такрорлаб турилмаса хотирадан кўтарилади. Демак, талабалар энг аввало ўқув материалини ўзлаштириши, ёдда қолиш учун олинадиган ахборотни иложи борича эшитиш ва кўриш орқалигина эмас, балки ўзи гапириши, ўз фаолиятида синаб кўриши орқали етказиши катта аҳамиятга эга экан. Бунга дарс ўтишда турли туман методларни қўллаш орқали эришиш мумкин. Умуман олганда, ўқитувчиларнинг дарс жараёнида турли методларни, ўқув топшириқларини қўллаб, ўз талабаларида билим олишга иштиёқ уйғотишлари ниҳоятда муҳим аҳамиятга эга.
Фуқаролик жамиятидан дарс берадиган педагогларнинг муҳим вазифаси, мақсади айнан турли методлар орқали талабаларни билим, ахборот олишни турли шаклларига тезда мослашишга, ўз дунёқарашини кенгайтириш учун ҳаракат қилишга талабаларни қизиқтириш ва уни амалга оширишдир. Айниқса, ҳозирги пайтда муваффақиятли фаолият юритиш учун жуда кўп соҳаларга, билишнинг турли методларини қўллаш ва билим беришда мослашувчанлик, ранг-баранг педагогик усуллар қўллаш талаб этилади.
Бугунги кунда методлар 5 гуруҳга бўлинади ҳамда қатор усулларни ўз ичига олади:
1) Амалда синаш, тажриба методи: тажриба ўтказиш, амалиёт ўтказиш; машқ қилиш жараёнида қатнашиш, меҳнат, ишлаб чиқариш.
2) Кўргазмали намойиш қилиш методи: ўқувчи, талабалар томонидан кузатиш, амалиёт ўтказиш.
3) Оғзаки сўз орқали ифодаланадиган метод: тушунтириш, онгига етказиш; ҳикоя қилиш; ўзаро фикр алмашув; суҳбат ўтказиш; йўл-йўриқ, кўрсатма бериш; маъруза; мунозара, мубоҳаса, баҳс ва бошқалар.
4) Китоб билан ишлаш: ўқиш, ўрганиш, тезда кўриб чиқиш; цитата келтириш ва унинг устида ишлаш, баён ёзиш; реферат ёзиш, конспект тузиш.
5) Видео метод: компьютерда машқ, тест ечиш; назорат ўтказиш; интернетда ишлаш; ўқув фильмларини тайёрлаш ва намойиш этиш; мультимедиа асосида тақдимот тайёрлаш, намойиш этиш ва бошқа шу кабиларни қамраб олади.
“Қонун устуворлиги ва суд-ҳуқуқ тизимини ислоҳ этиш” мавзусини талабаларга тушунтиришда юқорида келтирилган методлар яхши самара беради.
Дарсларда кўргазмаликка – турли альбом, плакатлар, бадиий асарлардан намуналар ўқишга алоҳида аҳамият бериш ҳам яхши натижа беради.
Бундан ташқари дарсларга соҳа бўйича етук мутахассисларни таклиф қилиш, улар билан мулоқотда бўлиш “Фуқаролик жамияти” дарсларининг самарадорлигини янада оширади.