21. YÜZyil tüRKÇESİnde yeni Ögeler ve yeni SÖZCÜkler

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

26 
2.BÖLÜM: SÖZLÜKÇÜLÜK 
 
2.1. SÖZLÜKÇÜLÜK NEDİR 
 
Bir dile ait değişimin en iyi gözlemlenebildiği yer sözlüklerdir. Sözlükler; “bir dilin 
bütü
n veya belli bir çağda kullanılmış kelime ve deyimlerini alfabe sırasına göre 
alarak tanımlarını yapan, açıklayan, başka dillerdeki karşılıklarını veren eser” 
lerdir (TDKGTS, 11 Kasım 2020). Bu alanla alakalı olarak yapılan çalışmalar 
sözlük bilimi yahut s
özlükçülük olarak adlandırılmaktadır ve “dilin söz varlığını 
sözlük biçiminde ortaya koymak üzere yöntemleri araştırma; sözlük hazırlama, 
yazma ilkelerini, kurallarını geliştirme ve uygulama alanına çıkarma işi, sözlük 
bilgisi, lügatçilik, leksikografi
” tanımlarıyla açıklanmaktadır (TDKGTS, 11 Kasım 
2020).
 
Dildeki yenilikle
rin kaydının tutulmasını sağlayan sözlükler, dilin ve dolayısıyla 
toplumun geçirdiği süreçleri de gözler önüne serer. Böyle ciddi ve kapsayıcı 
amaçlara hizmet eden 
bir sözlük çalışmasını meydana getirmek, söz varlığının 
sürekli olarak yeni birimlere maruz kaldığı günümüz dünyasında çok daha zorlu 
bir süreçtir. Genel sözlükler, dild
eki genel söz varlığını ele aldıkları için temsil 
edici niteliklere sahiptir. Bu sebeple 
sözlüğe alınan birimlerin bilimsel ölçütlere 
uygun özellikler taşıması yani uyumlu, tutarlı, çelişkiye yer vermeyen, 
deneyselliğe açık, geliştirilebilir nitelikte olması gerekir. Ferdi Bozkurt 2016 
yılında hazırladığı 
Genel Sözlükler İçin Sözlük Birim Seçimi Ölçütleri 
adlı 
doktora tezinde 
bu konu kapsamlı şekilde ele alır. Sözlük hazırlama sürecinde 
bulunmuş kaynak kişilerden derlediği yöntemlerle sözlük hazırlama çalışmaların 
daha bilimsel ve kurallı bir yolla ilerlemesi gerektiğini söyler. Bu çalışmanın 
nesnelliği açısından son derece önemlidir. 

---

27 
Sözlükler kullanım amaçları, hacimleri, hedeflediği diller, hedeflediği söz 
varlığının dönemleri, belirlenen söz varlığını işleme ve sıralama biçimleri gibi 
çeşitli yollarla birbirinden ayrılırlar. Nitekim Doğan Aksan sözlükleri hazırlanış 
amaçları ve nitelikleri bakımından üç başlıkta ifade eder (2003, s.75). Bu 
başlıklar şöyledir: 
a. 
Bir ya da birden çok dilin söz varlığını işleme bakımından 
b. 
Abece sırasının temel alınıp alınmamış olmasına göre 
c. 
Ele alınan söz varlığının niteliğine göre 
Bu tez çalışması söz varlığına yönelik olduğu için “ele alınan söz varlığının 
niteliği” bakımından sözlük çeşitlerine baktığımızda karşılaşılan sözlük 
çeşitlerini şöyle sıralayabiliriz: Genel sözlükler, lehçe sözlükleri, eş anlamlı/ zıt 
anlamlı öğe sözlükleri, yabancı öğe sözlükleri, tarihsel sözlükler, köken bilgisi 
sözlükleri, uzmanlık alanı sözlükleri, argo sözlükleri, deyim ve atasözü 
sözlükleri, anlatımbilim sözlükleri, sanatçı ve metin sözlükleri, yanlış yerleşmiş 
öğe sözlükleri vb.”
1