2 O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi


Kartoshka tarkibida kraxmal miqdorini oshirish



Download 7,19 Mb.
Pdf ko'rish
bet6/299
Sana16.11.2022
Hajmi7,19 Mb.
#867172
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   299
Bog'liq
1.O\'simlikshunoslik darslik

Kartoshka tarkibida kraxmal miqdorini oshirish

Kartoshka tarkibida 12-
25% kraxmal bo„ladi. Xo„raki navlarda 13-16% kraxmal, texnik navlarda 18% va 
undan yuqori bo„ladi. Yerni chuqur haydash, keng qatorlab ekish, go„ng va ma‟dan 
o„g„itlardan foydalanish, magniy va bor qo„llash tuganaklarda kraxmal miqdorini 
oshiradi.
1
 
 
1.2. O„SIMLIKLAR BIOLOGIYASINING SHAKLLANISH 
SHAROITI 
 
Hozirgi vaqtda yer yuzida juda ko„p o„simliklar ekilmoqda. Madaniy 
o„simliklarning soni 1500 taga etdi, ammo eng kerakli xo„jalik ahamiyatiga ega 
bo„lgan turlarining soni 250 ta. Ishlab chiqarishda ekilayotgan o„simliklarning 
turlari har doim ortib boradi, yovvoyi turlari madaniylashtiriladi.
Jahon bo„yicha ekiladigan ekinlarning asosiy qismini (70%) don ekinlari 
tashkil qiladi (bug„doy, sholi, makkajo„xori, arpa, suli, javdar, tritikale, jo„xori, 
1
G.S.Posypanov «Rastenievodstvo», M. Kolos. 1997
.


11 
tariq). Texnik ekinlardan g„o„za, soya, kartoshka ko„p ekiladi. Yer yuzida ekin 
maydonlar quyidagicha taqsimlangan: Osiyoda-37%, Yevropada-26%, Amerikada-
26%.
2
O„simlik turi va uning navi (nav sifati) ma‟lum bir tashqi muhit sharoitida 
shakllanadi hamda shu sharoitda biologik xususiyati vujudga keladi. Demak, 
o„simlikning tashqi muhitga bo„lgan talabini qondirish uchun uning qaysi sharoitda 
shakllanganini bilish zarur.
Tropik va subtropik mintaqada o„sgan o„simlik turlari shu mintaqa sharoitiga 
talabchan bo„ladi. Bu mintaqada foydali harorat yig„indisi yuqori bo„ladi, kun va 
kecha deyarli bir xil bo„lganligi uchun o„simliklar qisqa kunli bo„ladi. Qisqa kun 
o„simliklar sovuqqa chidamsiz, suvsizlikka chidamli, nordonli tuproqlarga 
chidamsiz, chunki, bu mintaqaning typpog„i neytral yoki ishqoriy bo„ladi. O„suv 
davrining boshlanishida sekin o„sadi, ildizi esa tez avj olib rivojlanadi, shimoliy 
mintaqada ekilsa o„suv davri uzayadi.
Shimoliy mintaqalarda uzun kunli turlar shakllangan, talab qilinadigan foydali 
harorat yig„indisi kamroq, sovuqqa chidamli, suvsizlikka chidamsiz, o„suv 
davrining boshlanishida tez o„sadi, shimoliy mintakada o„suv davri qisqaradi.
Qisqa kun o„simliklar shimoliy mintaqaga ko„chirilsa o„suv davri uzayadi
chunki, ontogenez davrida har bir davrni o„tishiga ma‟lum foydali harorat 
yig„indisi talab qilinadi. Har bir ekin turiga va naviga faqat o„zining genotipiga 
mos foydali harorat yig„indisi talab qilinadi. Foydali yoki faol harorat 10
o
C dan 
yuqorisi xisoblanadi, chunki bu haroratda fiziologik jarayon o„simlikda normal 
o„tadi. Ekinlarga talab qilinadigan foydali harorat to„planishi aniqlansa, rivojlanish 
davrlarini boshlanishini aniq belgilab berish mumkin.
Misol uchun, soya o„simligi maysalanish davridan shonalash davrigacha 1500 
o
C faol harorat talab qiladi. Shu haroratga ega bo„lmaguncha o„simlik boshqa 
davrga o„tmaydi, faqat o„sadi va vegetativ massa ko„payadi. Shonalash davridan 
dukkak shakllanishgacha 400 
o
C foydali harorat talab qilinadi. Ontogenez davrini 
2
 
www.FAOstat.fao.org-2017
 year.


12 
o„tish uchun soyaning kechpishar navlariga 3500
o
C talab qilinadi. Demak, har bir 
genotip o„zi shakllangan mintaqaning, ekologik sharoitining ko„zgusi bo„ladi. 
Murakkab sharoitda shakllangan genotip tashqi sharoitga talabchan bo„lmaydi. 
O„simlik biologiyasini aniqlash uchun shu turning (genotipning) shaklllanishiga 
ta‟sir etgan ekologik sharoitni o„rganish zarurdir.
Shvetsiya botanigi Alfons De Candolle “Madaniy o„simliklarning kelib 
chiqishi”, ilkbor 1833 yili chop etilgan. Keyinroq o„simliklarning kelib chiqishi 
taniqli rus olimi, genetik Nikolay Vavilov madaniy o„simliklarning kelib chiqishini 
o„rgangan.
O„simliklarning kelib chiqish markazlari 1935 yili ilk bor ulug„ rus olimi N.I. 
Vavilov tomonidan aniqlangan. Bu ma‟lumot keyinchalik boshqa olimlar 
tomonidan to„ldirilib, hozir 12 ta gen markazi aniqlangan:
1. Xitoy-Yaponiya markazi - Xitoy, Koreya va Yaponiyaning subtropik 
mintaqasi kiritilgan. Bu mintaqadan: soya, yumshoq
 
bug„doy, tariq, chumiza, 
marjumak kelib chiqqan.
2. Indoneziya-Janubiy Xitoy markazidan - suli, shakarqamish, kokos palmasi, 
meva va sabzavot ekinlari kelib chiqqan.
3. Avstraliya markazi - sholi, g„o„za, sebarga, tamaki, evkalipt, tropik 
daraxtlari kelib chiqqan.
4. Hindiston markazi - sholi, hind bug„doyi, shakarkamish, g„o„za turlari, 
sabzavot va meva ekinlari kelib chiqqan.
5. Markaziy Osiyo markazi (Tojikiston, O„zbekiston, Afg„oniston - bu 
mintaqa ko„k no„xat, mosh, yasmiq, no„xat, tolali nasha, maxsar, xashaki 
dukkaklar, afg„on javdari, qovun, g„o„za turlari, ko„p yillik o„simliklar vatanidir.
6. Old Osiyo markazi (Tog„li Turkmaniston, Eron, Kavkaz orti, Kichik Osiyo, 
Arab Yarim oroli) - bu markazdan bug„doy turlari, arpa, suli, javdar, ko„k no„xat, 
beda, zig„ir, sabzavot va moyli ekinlar kelib chiqqan.
7. O„rta Yer dengizi markazi (Misr, Suriya, Falastin, Gretsiya, Italiya va O„rta 
yer dengizi sohilida joylashgan davlatlar) - bu suli, arpa, bug„doy turlari, zig„ir, 


13 
karam, lavlagi, sabzi, sholg„om, turp, piyoz, sarimsoq, ko„knori, oq xantal kabi 
ekinlar vatanidir.
8. Afrika markazi-jo„xori turlari, tariq, kanakunjut, sholi, bug„doy turlari, 
moyli palma, dukkakli ekinlar, kunjut, kofe, g„o„za turlari vatanidir.
9. Ovropa-Sibir markazi - tolali zig„ir, duragay sebarga, beda turlari, kandir, 
xmel, meva va sabzavot ekinlarning vatanidir.
10. Markaziy Amerika (Meksika, Gvatemala, Gonduras, Panama) - bu markaz 
makkajo„xori, loviya, qovoq

ingichka tolali paxta, shirin kartoshka, maxorka, 
kalampir, ko„p yillik o„simliklar vatanidir.
11. Janubiy Amerika - madaniy kartoshka, tamaki, pomidor, ko„p
 
yillik arpa, 
chatnaydigan makkajo„xori vatanidir.
12. Shimoliy Amerika - arpa, turlari, lyupin, kungaboqar, sabzavot va rezavor 
o„simliklar vatanidir.
Bu ekinlarning aksariyati dehqonchilikda 5-8 ming yildan beri ekilmoqda va 
o„z vatanidan uzoq, boshqa tuproq-iqlim sharoitiga moslashib ketgan. Evolyusiya 
davrida ko„p o„simliklarning morfologik va biologik belgalari o„zgargan.
O„simliklarning kelib chiqishi, tarqalishi, katta ilmiy va amaliy ahamiyatga 
ega. O„simlikshunoslik fani o„simliklarning dastlabki ekila boshlanishi, tarqalishi, 
qo„llanishi bo„yicha ma‟lumotlarga ega bo„lishi kerak.
O„simliklarning kelib chiqish markazlarini bilish asosida biologiyasini, 
genetikasini va seleksiyasini tadqiqot qilish, shu ekinlardan yuqori hosil 
yetishtirishni boshqarishda yordam beradi va yangi navlarni yaratish 
samaradorligini oshiradi.
3

Download 7,19 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   299




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish