2. Makroiqtisodiyot fanining tadqiqot usullari. “Resurslar- tovarlar va xizmatlar” hamda “daromadlar –xarajatlar”ning doiraviy oqimi modeli

Klassik va keynschilarga xos yondashuvlarni umumlashtirib, pulga talabning quyidagi omillarini ajratib ko’rsatish mumkin:

1) daromadlar darajasi;

2) pulning aylanish tezligi;

3) foiz stavkasi.

Agar klassik nazariya pulga talabni asosan, real daromad hajmi bilan bog’lasa, keynschilarda esa pulga talab asosan, foiz stavkasiga bog’liq deb hisoblanadi.

Pulning aylanish tezligini hisobga olmaganda, real pul qoldig’iga talab formulasi quyidagicha bo’ladi:

(M/P) D =f (R, Y);

Bu yerda: R – foiz stavkasi; Y – real daromad.

CHiziqli bog’liqlikni e’tiborga olsak, quyidagicha formula hosil bo’ladi:

(M/P)D = kY - hR

Bu yerda: k va h – pulga talabning daromadlar va foiz stavkasiga ta’sirchanligini ifodalovchi koeffitsiyentlar; k – foiz stavkasi (real foiz stavkasi).

Real foiz stavkasi nominal foiz stavkasidan inflyatsiya sur’atini ayirib topiladi.

Daromad darajasining o’zgarishi foiz stavkasi o’zgarmas bo’lgan sharoitda ham pulga talabning ko’payishiga olib keladi. Bu grafikda pulga talab egri chizig’ining siljishi ko’rinishida namoyon bo’ladi.

R

Md=f(R)

M/R

8.1-chizma. Pulga talab grafigi

O’zbekistonda o’rtacha oylik daromad qancha ekaniga oydinlik kiritildi. Davlat statistika qo’mitasi ma’lumotga ko’ra, shu yilning sentyabr’ oyi holatiga binoan respublikada o’rtacha oylik daromad 1 mln 346 ming so’mdir.

O’zbekistonda bugungi kunda eng ko’p aholi Samarqand viloyatida istiqomat qiladi. Viloyatda 3,7 mln kishi yashaydi. Ikkinchi o’rindagi Farg’ona viloyati 3,6 mln kishi, Qashqadaryo viloyati 3,1 mln fuqaroga ega.

SHu yilning sentyabr’ oyi holatiga binoan 1,3 mln o’zbekistonlik xorijiy mamlakatlarda yashab, ishlayapti. SHu yilning yanvar’-sentyabr’ oyida respublikada o’rtacha oylik daromadi 1 mln 346 ming so’mni (166,31 AQSH dollari) tashkil etgan. Bu o’tgan yilning shu davriga nisbatan 14,3 foizga o’sganini anglatadi. 

O’zbekistonda xorijiy kapital ishtirokida jami 5421 ta korxona faoliyat yuritsa, shundan 3045 tasi qo’shma korxonalar, 2376 tasi xorijiy kapital hisobiga barpo etilgan korxonalardir. Bunda asosan, Rossiya, Xitoy, Qozog’iston, Janubiy Koreya va Turkiya davlatlari sarmoyadorlari yetakchi hisoblanadi.

O’zbekiston eksport tarkibining 14,3 foizini energiya manbalari, 6,3 foizini qora va rangli metallurgiya, 6,5 foizini kimyo sanoati mahsulotlari, 6,5 foizini oziq-ovqat va meva-sabzavot mahsulotlari tashkil etadi. 3,4 foizi paxta, 2,6 foizi mashina va uskunalardan iborat.

O’zbekistonda 160 mingdan ortiq fermer xo’jaliklari va 4,5 mln.dan ortiq dehqon yordamchi xo’jaliklari faoliyat yuritib keladi.