2. боб. Шахс ахборот-психологик ҳавфсизлигининг ижтимоий-психологик хусусиятлари

Шкалалар	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16	17	18	19
20
	Мен ҳар бир ҳужжатни имзолашдан олдин уни диққат билан ўқийман.	1	0,162	0,575^**	-0,149	0,065	-0,119	0,186	-0,162	-0,148	-0,072	0,188	-0,587^**	-0,331^*	0,051	-0,454^**	-0,049	-0,265^*	-0,174	0,008	-0,611^**
	Зарурат туғилганда мен бировга ҳеч иккиланмасдан ёрдам бераман.		1	-0,222	0,275^*	0,335^*	0,076	0,229	0,278^*	0,008	0,009	0,109	-0,164	0,015	-0,138	-0,290^*	0,267^*	-0,335^*	-0,324^*	0,367^**	0,213
	Мен кийинишимни назорат қиламан.			1	-0,383^**	-0,080	-0,129	-0,709^**	0,345^**	-0,128	-0,229	-0,009	0,327^*	0,225	-0,347^**	0,523^**	-0,415^**	0,228	0,226	-0,428^**	0,275^*
	Мен уйдаги дастурхон атрофида ўзимни ҳудди меҳмондагидек тутаман				1	0,563^**	0,333^*	0,472^**	-0,563^**	0,153	0,031	0,512^**	-0,790^**	-0,730^**	-0,271^*	-0,801^**	-0,346^**	-0,603^**	-0,639^**	-0,037	0,597^**
	Мен ҳеч қачон ҳеч кимни қаттиқ ёмон кўрмаганман					1	0,168^*	0,194	-0,470^**	0,613^**	0,178	0,655^**	-0,117	-0,652^**	-0,189	-0,124	-0,223	-0,214	-0,724^**	0,258	0,227
	Мен ўзимга ишонмаганим учун айрим дамларда қилаётган ишимни ташлаб кетганман.						1	0,161	-0,198	0,801^**	0,650^**	0,112	0,071	-0,607^**	-0,151	-0,224	-0,066	-0,155	-0,199	0,245	0,219
	Мен баъзида бирор киши ҳақида ғийбат қилишни хуш кўраман.							1	-0,443^**	0,210	0,179	0,041	-0,422^**	-0,066	0,234	-0,582^**	0,216	-0,16	-0,140	0,488^**	-0,177
	Мен ҳар доим суҳбатдошимни у ким бўлишидан қатъий назар диққат билан тинглайман.								1	-0,369^**	-0,092	-0,143	0,635^**	0,569^**	0,041	0,160	0,054	0,132	0,753^**	-0,253	0,196
	Ўзимни оқлаш учун ҳар хил баҳоналар ўйлаб топган пайтларим бўлган.									1	0,564^**	0,183	0,104	-0,113	0,150	0,378^**	0,216	-0,306^*	-0,108	0,062	0,105
	Шундай пайтлар бўлганки, мен ўз айтганимни қилдириш учун қатъий бошқа одамнинг хатосидан фойдаланиб қолганман.										1	0,336^**	0,047	-0,212	0,003	-0,157	0,097	-0,200	-0,218	0,168	0,120
	Мен доим тезгина ўз хатоларимни тан оламан.											1	-0,175	-0,539^**	-0,137	-0,086	-0,108	-0,111	-0,180	-0,066	-0,084
	Мен баъзида инсонни кечирмай, ёмонликка ёмонлик билан жавоб беришга ҳаракат киламан.												1	0,500^**	0,127	0,691^**	0,187	0,035	0,105	0,085	0,117
	Шундай пайтлар бўлганки, мен ўз айтганимни қилдириш учун қатъий туриб олганман.													1	0,103	0,121	0,303^*	0,087	0,674^**	0,083	0,449^**
	Ёрдамлашиб юборишни илтимос қилишганда менда ҳеч қачон ички қаршилик пайдо бўлмайди.														1	0,091	0,873^**	0,512^**	0,244	0,133	-0,026
	Биров менинг фикримга қарши фикр билдирганда ҳеч қачон ҳафа бўлмайман.															1	0,068	0,628^**	0,809^**	-0,153	0,147
	Узоқ сафарга чиқишдан аввал мен доимо ўзим билан нималарнидир оламан																1	0,425^**	0,270^*	0,200	0,008
	Шундай пайтлар бўлганки, мен бошқаларнинг муваффақиятларига ҳавас қилганман.																	1	0,697^**	-0,041	-0,001
	Баъзида менга савол билан мурожаат қилган одамлар ғашимга тегади.																		1	-0,335^*	0,044
	Одам билан бирор нохушлик рўй берса, мен баъзида ишига яраша жазосини олди, деб ҳисоблайман.																			1	0,472^**
	Мен ҳеч қачон ёқимсиз нарсалар ҳақида кулиб гапирган эмасман.																				1

Изоҳ: *р≤0,05; **р≤0,01
доимий равишда назорат қилиш ва эътиборлилик хусусиятлари орқали тўлдиришлари кўринмоқда (узоқ сафарга чиқишдан аввал мен доимо ўзим билан нималарнидир оламан , (r=0,267)). Ўз навбатида ҳаётий кузатишларга мавжуд тажрибадарга мос жавоб бериш мотивацияси таркиб топаётганлигини ижтимой хулқ мезонларига кўра баҳолай олганлар (Одам билан бирор нохушлик рўй берса, мен баъзида ишига яраша жазосини олди, деб ҳисоблайман,(r=0,367)).
Улардаги сензитивлик вояга етишдаги органик ўзгаришлар сабабли бзлиши эса ўқувчи ўғил болаларда “мен кийинишимни назорат қиламан” шкаласидаги устуворлик баъзан ўзини сипо туттишга (мен уйдаги дастурхон атрофида ўзимни ҳудди меҳмондагидек тутаман,, (r=-0,383)), ўйламаган ҳолда бошқалар ҳақида суҳбатлашишга (мен баъзида бирор киши ҳақида ғийбат қилишни хуш кўраман (r=0,472)), суҳбатдошга эътибордан четда қолдирмас эканлар (мен ҳар доим суҳбатдошимни у ким бўлишидан қатъий назар диққат билан тинглайман, (r=-0,563), айрим ҳолларда ўғил болалардан мардлик, жасурли туйғулари туфайли ўзларининг хато ва камчиоикларини ҳам эътироф этишлари кузатилмоқда (r=0,512)), кескин қарорлар ва хатти-ҳаракатлар содир этишга эҳтиёткорона ёндашиш хос (мен баъзида инсонни кечирмай, ёмонликка ёмонлик билан жавоб беришга ҳаракат киламан., (r=-0,790), Шундай пайтлар бўлганки, мен ўз айтганимни қилдириш учун қатъий туриб олганман., (r=-0,730), ҳаттоки воқеа-ҳодисаларнинг хусусиятига кўра ўзини тутишга ҳам ҳаракат қилар эканлар (r=0,597).
Ўғил болалар атрофдагилар билан муносабатда самимий бўлиш керак уствановкаси асосида хатога йўл қўйганда ўзларини камчиликларини эътироф этишлари (r=0,584), биров менинг фикримга қарши фикр билдирганда ҳеч қачон ҳафа бўлмасликларида кузатилмоқда (r=0,378).
Баъзон ёш хусусиятларига кўра ўқувчилар “шундай пайтлар бўлганки, мен ўз айтганимни қилдириш учун қатъий бошқа одамнинг хатосидан фойдаланиб қолганман” маъқуллаш мотивини ҳар доим ҳам фойдаланмас эканлар (мен доим тезгина ўз хатоларимни тан оламан (r=0,336).
Ўқувчилар айрим ҳолларда доим тезгина ўз хатоларини тан олганликлари сабабли ўзларини айбдор ҳис этар эканлар (шундай пайтлар бўлганки, мен ўз айтганимни қилдириш учун қатъий туриб олганман, (r=-0,539).
Ўғил бола ўқувчилар “шундай пайтлар бўлганки, мен ўз айтганимни қилдириш учун қатъий туриб олганман”, “Ёрдамлашиб юборишни илтимос қилишганда менда ҳеч қачон ички қаршилик пайдо бўлмайди.”, “Биров менинг фикримга қарши фикр билдирганда ҳеч қачон ҳафа бўлмайман”, “узоқ сафарга чиқишдан аввал мен доимо ўзим билан нималарнидир оламан ”, “шундай пайтлар бўлганки, мен бошқаларнинг муваффақиятларига ҳавас қилганман”, “баъзида менга савол билан мурожаат қилган одамлар ғашимга тегади.”, “одам билан бирор нохушлик рўй берса, мен баъзида ишига яраша жазосини олди, деб ҳисоблайман.”, “мен ҳеч қачон ёқимсиз нарсалар ҳақида кулиб гапирган эмасман” маъқуллаш мотивларининг хусусиятларига мувофиқ корреляцион муносабатлар кузатилди.
Агар ушбу йўналишдаги натижаларни ўқувчи қизларнинг мисолида кўриб чиқадиган бўлсак, тафовутли ҳолатлар мавжудлиги кузатилди (2-жадвал). Ўқувчи қизлар ҳам ўғил болалар сингари субъектив назоратни шакллантиришга эришганлик дейиш мумкин. Уларнинг ҳам ахборот хуруржлари билан боғлиқ вазиятларда ҳар хил ҳужжатлар билан танишига муносабатида ўзларини маъқуллаш мотивларининг бошқа бандлари орқали буни ифода этмоқдалар. Масалан, кийинишларини назорат қилишлари (r=0,882), ёрдамлашиб юборишни илтимос қилишганда менда ҳеч қачон ички қаршилик пайдо бўлмайди (r=0,877) баҳолаш шкалалари орқали ўзларининг ҳар бир хатти-ҳаракатларига масъулли эканликларини кўрсатмоқдалар.