157. Дисперслаш усуллари

162.Коллоид заррачалар тузилиши, ядро, гранула, мицелла.

Kolloid zarrachalar tuzilishi haqidagi hozirgi zamon tasavvurlari asosida
rus olimlari A. V. Dumanskiy, N. P. Peskov, S. M. Lipatov, A. N.
Frumkinlarning, shuningdek g`arb tadqiqotchilari Pauli, Fayans, Kroit va
boshqalarning ishlari yotadi. Kolloid zarrachalarning hosil bo‘lish jarayonlarini
kuzatib borilsa, ularning tuzilishini o‘rganish bir qadar osonlashadi.
AgJ ning kolloid zarrachasi quyidagi reaksiya natijasida hosil bo‘ladi:
AgNO3 + KJ = AgJ + KNO3
AgJ molekulalari amalda erimaydigan zarrachalar bo‘lib birlashadi, Ag+ va
J- ionlari ana shu zarrachalarda kristall panjara hosil qiladi. Z. YA.
Berestneva va V. A. Karginning elektron mikroskop yordamida o‘tkazgan
tadqiqotlari yangidan hosil bo‘lgan zarrachalar dastlab amorf tuzilishga ega
bulishini, keyin ularda asta-sekin kristallanish yuz berishini ko`rsatib berdi.
AgNO3 va KJ ekvivalent miqdorlarda olinsa, zarrachalar - kristallar kolloid
zarrachalar kattaligidan ancha katta bo‘lib o‘sadi va cho‘kmaga tushadi.
Reaksiyaga kirishayotgan moddalardan biri biroz ortiqroq olinsa, u AgJ kolloidzarrachalarini barqaror qiladigan stabilizator bo‘lib xizmat qiladi. Masalan, KJ
ortiqroq bo‘lsa, eritmada ko‘p miqdor K+ va J- ionlari bo‘ladi. Lekin Panet—
Fayans qoidasiga binoan, AgJ kristall panjarasining tuzilishi uning tarkibiga
kiruvchi ionlar hisobiga; bu holda J+ ionlari hisobiga bo‘lishi mumkin.
Ag+ ionlari yadroning kristall panjarasini qurib borib uning strukturasiga
mustaxkam o`rnashadi va unda elektrotermodinamik potensial deb ataladigan
elektr zaryad paydo qiladi. Shu munosabat bilan yadroning kristall panjarasini
oxirigacha tuzib bergan ionlar potensial belgilovchi ionlar deb ataladi. Ko‘pgina
kolloid zarrachalarda elektr termodinamika potensiali yoki E-potensialning
kattaligi 1V ga etadi. Zaryadi birmuncha katta bo`lgan bunday zarrachalar
eritmada qolgan qarama – qarshi zaryadlangan K+ ionlarini (shu sababdan
qarama- qarshi ionlar deb ataladigan) o‘ziga tortadi. Qarama-qarshi ionlarning adsorbilanish jarayoni boshlanadi, buning
natijasida adsorbilangan ionlar bilan erkin ionlar o‘rtasida dinamik muvazanat
qapop topadi. Kolloid zarrachalar yadrosiga adsorbilangan barcha qarama-qarshi
ionlarning asosiy qismi potensial belgilovchi ionlar bilan birgalikda adsorbsion
qavatni hosil qiladi. Yadro bilan adsorbsion qavat granula (donacha) ni tashkil
qiladi. Granulada ham elektr potensial bo‘ladi, uning belgisi E-potensialga
o‘xshash, lekin uning qiymati bir qadar kichik bo‘lib, adsorbsion qavatdagi
qarama-qarshi ionlarning miqdoriga boglikdir. Masalan, ionlarning 90% chasi
adsorbilangan bo‘lsa, granula potensial E-potensialga nisbatan 10% ni tashkil
qiladi. Granula potensiali elektrokinetik potensial yoki dzeta-potensial ( -
potensial) deb ataladi. Kinetik potensial deyishning sababi shundaki, zarrachalar
elektr maydonida harakat qilayotganda uni topish va o‘lchash mumkin. Uni
adsorbsion (zarrachaga nisbatan harakatsiz) qavat bilan diffuzion (harakatchan)
qavat o‘rtasidagi potensial singari ham aniqlash mumkin. Qarama-qarshi
ionlarning qoldig‘i elektrostatik tortilish kuchlari ta’sirida granula atrofida
bo‘ladi va diffuziya qavatini hosil qiladi. Granula bilan diffuziya qavati
mitsellani hosil qiladi. Diffuziya qavatining qalinligi turlicha bo‘ladi, chunkieritmaning ion kuchiga bog‘liq: ion kuchi qanchalik katta bo‘lsa, diffuziya
kavati qalinligi shunchalik kam bo‘ladi. Diffuziya qavatidan uzoqlashgan sariq
qarama-qarshi ionlarning konsentratsiyasi kamayib boradi, shunga yarasha
zarrachaning potensiali ham kamayib diffuziya qavati chegarasida nolgacha
kamayadi (9.3-rasm). Shunday qilib, mitsella hamma vaqt elektr-neytral bo‘ladi.