13-mavzu: sheva, lahja va tillar taraqqiyotining hududiy, ijtimoiy munosabatlari reja


Dialektlarning areal-ijtimoiy munosabatlari



Download 34,01 Kb.
bet4/5
Sana01.05.2022
Hajmi34,01 Kb.
#600985
1   2   3   4   5
Bog'liq
13 (1)

Dialektlarning areal-ijtimoiy munosabatlari
Dialektlarni areal lingvistik o‘rganish til tarixi uchun ham, xalq tarixi uchun ham qimmatli material beradi. Adabiy tilda yo‘q bo‘lib ketgan yoki o‘zgarib ketgan ba’zi bir fonetik, leksik, grammatik formalarning dastlabki ko‘rinishlari (tabishg‘an, yag‘mur, teva kabilar) hozirgi mahalliy dialektlarda hamon saqlanib kelmoqda. Shuning uchun qadimgi o‘zbek yozma yodgorliklarining ayrim tomonlari biz uchun noaniq bo‘lsa, hozirgi dialektlarning xususiyatlarini lingvogeografik usul bilan o‘rganish orqali ularni aniqlab olishimiz mumkin.
Demak, dialekt faktlari yozma yodgorliklar bilan birlikda til tarixining asosiy manbalaridan biri hisoblanadi.
Shuni qayd etish kerakki, dialekt manbalari yozma yodgorliklarsiz ham o‘rganilaveradi, lekin yozma yodgorliklarni tarixiy-dialektal nuqtayi nazaridan dialektlarsiz o‘rganib bo‘lmaydi. Ba’zi olimlar (masalan, akad. A.I.Sobolevskiy) yozma yodgorliklarga katta ahamiyat bergan bo‘lsa, ayrim olimlar (akad.A.A.Shaxmatov) jonli shevalar faktlariga yuqori baho bergan. Yozma yodgorliklar o‘tgan davrniig tovush sistemasini aniqlashda har vaqt ham ishonchli material bo‘lavermaydi. Tarixiy grammatika uchun eng ishonchli va eng asosiy material olinadigan bosh manba – hozirgi jonli shevalardir, – degan edi A.A.Shaxmatov. Bu olimlar ikkala manbaning ham til tarixi uchun yirik ahamiyatga molik ekanligini inkor etmaydilar.
Tarixiy fonetika uchun hozirgi dialektlardagi fonemalar tizimi katta ahamiyatga ega bo‘lsa, tarixiy morfologiya uchun yozma yodgorliklar muhim rol o‘ynaydi.
Yozma yodgorliklarning ba’zi janrlarigina (ko‘chirma gap, solnomalar, dialoglar) o‘z davri og‘zaki tilini to‘la aks ettirgan bo‘ladi. Ko‘pgina sintaktik konstruksiyalar qadimiy davr og‘zaki tili xususiyatini puxta qamrab ololmaydi, shu sababdan ham bu sohada hozirgi shevalar materiallariga suyanishga to‘g‘ri keladi.
Tarixiy leksika uchun yozma yodgorliklar tilining roli benihoyat kattadir. Shunday qilib, til tarixining ba’zi tomonlarini yoritish uchun yozma yodgorliklar asosiy manba hisoblansa, ayrim tomonlarini’o‘rganish uchun dialektologiya asosiy manbadir. Til tarixi uchun dialektlarning ahamiyati yana shundaki, ular adabiy tildan farqli o‘laroq, o‘zidagi arxaizmlar va qadimiy so‘z formalaridan tashqari, ko‘pgina yangi so‘z va formalarga egadirki, bu yangi so‘z va formalar tarixiy grammatika uchun qimmatli material bo‘lib hisoblanadi.


Download 34,01 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish