10 -mavzu: Ulug’ ajdodlarimiz. Farobiy, Beruniy, Navoiy haqidagi ma’lumotlar va matnlar bilan tanishish. Atamalar

1-topshiriq matnni o‘qing savollarga javob bering.
Abu Rayhon Beruniyning iqtisodiy ixtirosi
Pul paydo bo‘lgan davrdan boshlab, ayniqsa, tanga shaklidagi turli metallardan pul zarb etish boshlangan. Misrda Movaroynnahr va Xurosonda juda katta miqdorda to‘la qiymatga ega bo‘lmagan tangalar zarb etish avjga chiqqan. Masalan, muomalada bo‘lgan “Ismoiliy” dirhamlari qimmatga ega bo‘lmagan metallardan zarb qilingan. Buxoro dirhami - “gitrifiy” yoki past sifatli kumushdan yasalgan “Muhammadiy” tangalar muomalaga chiqarilgan. Bunday hol turli xil qallobliklarning, aldashlarning kuchayishiga qulay sharoit yaratdi. Buning oqibatida oltin dinorlar ham muomalada qatnashmay qolishiga olib keldiki, natijada oltin tangalar oddiy tovarlar kabi tortib beriladigan vaziyat vujudga keldi.
Ma’lumki, Abu Rayhon Beruniy mineralogiya va metallshunoslik bo‘yicha o‘z davrining eng yirik olimi edi. U iqtisodiy taraqqiyotga putur yetkazayotgan bunday ahvolga qarab turmadi. U juda katta tadqiqotlar, izlanishlar, amaliy tajribalar o‘tkazib, minerallar tarkibidagi qimmatbaho metallar hissasini oppish uslubi - maxsus o‘lchov asbobini yaratdi. Bu asbob pul munosabatlari tarixida, uning rivojlanishida bebaho ahamiyatga ega bo‘ldi. Bu asbob yordamida turli metallardan yasalgan tangalar tarkibidagi qimmatbaho metallarning haqiqiy miqdorini o‘lchash mumkin bo‘ldi. Bunday asbobning yaratilishi pullar o‘rtasidagi haqiqiy nisbatlarni aniqlash, ularni o‘zaro almashtirishning adolatli asoslariga ega bo‘lish imkoniyatini berdi. Beruniy o‘zi yasagan asbobning tuzilishini, uning qanday mexanizmlardan va qay usulda yasalganini “Mineralogiya” nomli asarida bayon qilgan.