1-Vetenariya Meditcinasi Oqiwshisi Nuradinov Sadiqtin’

Xabar qáwipsizliginde kriptografik qorǵanıw usılları

1. Xabar qáwipsizliginde kriptografiyalıq qorǵaw usılları hám tiykarǵı terminleri;

2. Kriptotizmniń klassik sxemaları hám islew modelleri.
Xabar qáwipsizliginde kriptografiyalıq qorǵanıw usılları.

Jámiyetti kompyuterlestiriw, bir qatar paydalardan tısqarı, ózi menen bir qatar mashqalalardı alıp keldi. Júdá quramalı bolǵan bunday mashqalalardan biri xabardı qayta islew hám uzatıw sistemalarında sırlı xabardıń qáwipsizligin támiynlewde.

Bul mashqalanı sheshiw ushın xabardı qorǵawdıń kriptografik usılları keń isletilmekte, bunda baslanǵısh xabar sonday ózgertiriledi, bunıń nátiyjesinde xabar kerekli wákilliklerge iye bolmaǵan shaxslarǵa tanısıw hám isletiw ushın múmkin bolmay qaladı.

Baslanǵısh xabarǵa tásirdiń kórinisi boyınsha kriptografik ózgertiriwdiń tómendegi usılları bar: shifrlaw, stenografiya, kodlaw, tıǵızlastırıw.

Shifrlaw processi baslanǵısh xabar ústinde arqaǵa qaytatuǵın matematik, logikalıq hám basqa ózgertiwlerdi ótkiziw esaplanadı, bunıń nátiyjesinde shifrlanǵan xabar háripleriniń, cifrlarınıń, basqa belgilerdiń tártipsiz toplamı kórinisine iye.

Xabardı shifrlaw ushın ózgertiriw algoritmi hám gilt isletiledi. Ádette, málim bir shifrlaw algoritmi ushın ózgertiw algoritmi ózgermes bolıp esaplanadı. Shifrlaw algoritmi ushın baslanǵısh mánisler bolıp shifrlaw ushın xabar hám shifrlaw gilti xizmet qıladı. Gilt basqarıwshı xabardı óz ishine aladı, ol shifrlaw algoritmin ámelge asırıwda isletiletuǵın operandlar úlkenliklerin hám algoritmniń málim bir adımlarında ózgertiwlerdi tańlawdı anıqlaydı.

Stenografiya usılları tek saqlanıp atırǵan yaki uzatılıp atırǵan xabardıń mánisin jasırıp ǵana qalmastan, bálkim, jabıq xabardı saqlaw yaki uzatıwdı da jasırıw imkanın beredi. Stenografiya usıllarınıń barlıǵınıń tiykarında jabıq xabardı ashıq fayllar ishinde nıqaplaw jatadı (máselen, MS DOS OT da EOF (ctrl K Z) onıń belgisi tekstli fayldıń aqırında jaylasadı. OT nıń standart qurılmaları EOF belgisine jetip kelgende oqıwdı toqtatadı hám jabıq faylǵa baylanısıp bolmaydı).

Stenografiya quralları járdeminde tekst, kórinis, nutq, cifrli imza, shifrlanǵan xabar nıqaplanıwı múmkin. Stenografiyanı hám shifrlawdı kompleks isletiw sırlı xabardı bayqaw hám ashıw máselesin sheshiwdiń quramalılıǵın kóp mártebe asıradı.

KT larında stenografiyanı ámeliy isletiw endi ǵana baslanbaqta, biraq ótkizilgen ámeliyatlar onıń istiqbolligini kórsetpekte. KT larında multimedia faylların qayta islew stenografiya aldında derlik sheklenbegen imkaniyatlardı ashıp beredi.

Xabardı kodlaw procesiniń mazmunın baslanǵısh xabardı (gápler, sózler) mánili dúzilislerdi kodlar menen almastırıw esaplanadı. Kodlar sıpatında háriplerdiń, cifrlardıń, cifrlar hám háriplerdiń birlespeleri isletiliwi múmkin. Kodlawda hám teris ózgertiwde arnawlı kesteler yaki sózlikler isletiledi. Kemshiligi – kodlaytuǵın kestelerdi saqlawdıń hám tarqatıwdıń zárúrligidur, olardı, uslap alınǵan xabarlardıń qayta islewdiń statistik usılları menen kodlardı ashıwdan saqlanıw ushın, tez-tez almastırıw kerek. Kodlaw usılın mánili dúzilisleri sheklengen toplamlı sistemalarda (mısalı, ABT nıń buyrıqlı liniyalarında) qollaw maqsetke muwapıq.