1-mavzu. O’sish va rivojlanishning umumiy qonuniyatlari, organizm va muhit Nerv tizimining fiziologiyasi va oliy nerv faoliyatining yosh xususiyatlari, Re’ja

Nafas olishning boshqarilishi. Nafas jarayoni uzunchoq miya markazi orqali, nerv va gumoral yo’l bilan boshqarib turiladi. Uzunchoq miyadagi markazni qozon universitetining professori I.A.Mislavskiy (1855-1922) birinchi bo`lib 1919 yilda aniqlagan. Nafas olish markazi ikki – inspirator va ekspirator qismdan iborat bo`lib, inpirator qismning qitiqlanishi nafas olishni yuzaga keltiradi. Ekspirator qismning qitiqlanishi nafas chiqarishni yuzaga keltiradi. Nafas olishni bir maromda borishi yana Voraliev ko`prigidagi maxsus markazlar faoliyatiga ham bog`liq. Nafas olish markazi avtomik xolda ishlash xususiyatiga ham ega.

Nafas muskullariga (qovurgalararo, diafragma) markaziy nerv sistemasidan uzluksiz impulslar kelib turadi. Nafas olishda o’pka kengayib, devorlari cho’ziladi. Nafas harakatlari bosh miya yarim sharlar po’stlogi tomonidan umumiy nazoratga olinib, shartli refleks yo`li bilan boshqariladi. Bularga yo’talish, aksa urish kabi reflekslar misol bo`ladi.

Nafas olishning gumoral boshqarilishi – deganda qondagi karbonat angidrid va kislorodning oz-ko`pligiga bog`liq. Qonda karbonat angidrid ko`payishi bilan u uzunchoq miyadagi nafas olish markazining qo`zg’alishiga sabab bo`ladi va nafas olish tezlashadi. Buni L.Frederik itlarda tajriba o’tkazib isbotladi. Qon tarkibidagi har xil moddalar adrenalin, noeadrenalin (gormonlar) nafas olish markaziga ta'sir etib, nafas olish harakatlarini kuchaytirib yuboradi.