1-mavzu. Ishlab chiqarishni boshqarishda iqtisodiy axborotlarning roli, xususiyati va xarakterli turlari reja

4. Axborotlarni yig’ishning so’rov, kuzatish, eksperiment va o’xshatish usullari.
Axborot to’plashning to’rt xil asosiy turi mavjud: kuzatuv; tajriba; o’xshatish-imitasiya; so’rov.
Kuzatuv ob’yekt faoliyatini u bilan muloqotga kirishmasdan hamda uning xulq-atvoriga ta’sir ko’rsatishi mumkin bo’lgan omillarni nazorat qilmasdan qayd qilib borish vositasida axborot to’plash usulini ifodalaydi. Kuzatuv ochiq va yashirin tarzda olib borilishi mumkin. Bunda tadqiqot quroli sifatida yashirin kamera yoki maxsus ko’zgulardan foydalaniladi. Ushbu usulning afzalliklari quyidagilardan iborat: oddiylik, nisbatan arzonlik, noto’g’ri tasvirlashga yo’l qo’ymaslik. Bu usulning asosiy kamchiligi esa u kuzatuv ob’yektlarining ichki xulq-atvor motivlari va ular tomonidan qaror qabul qilish jarayonlarini uzil-kesil belgilashga imkon bermasligidan iborat.
Tajriba usuli o’rganiluvchi ob’yektlar xulq-atvori haqidagi ma’lumotlarni to’plash usuli bo’lib, tadqiqotchilarning ushbu fob’yektlar faoliyatiga ta’sir ko’rsatishi mumkin bo’lgan barcha omillar ustidan nazorat o’rnatishini nazarda tutadi. Tajribadan maqsad – marketing omillari va o’rganiluvchi ob’yektlar xulq-atvori o’rtasidagi sabab-oqibatli aloqalar o’rnatishdir. Mazkur usulning afzalliklari qatorida quyidagilarni sanab o’tish mumkin: ob’yektiv xarakter hamda marketing omillari va o’rganiluvchi ob’yektlar xulq-atvori o’rtasidagi sabab-oqibatli aloqalar o’rnatish imkoniyati. Bu usulning kamchiligi esa barcha marketing omillarini nazorat qilishning qiyinligi, laboratoriya sharoitlarida ijtimoiy-iqtisodiy ob’yektning normal xulq-atvorini takror ishlab chiqarishning murakkabligi va xarajatlarning kattaligi hisoblanadi.
O’xshatish-Imitasiya usuli EHM yordamida oldindan ishlab chiqilgan, tadqiqot olb’ektining xulq-atvorini to’g’ri aks etitruvchi matematik model yordamida generasianuvchi ma’lumotlar to’plash usulini ifodalaydi. Uning afzalligi marketing xatti-harakatlari ko’plab variantlarini operativ tahlil qilish va shu asosda ularning orasidan eng yaxshisini tanlash imkoniyatidan iborat. Uning asosiy kamchiligi esa modelning o’zini tuzishning qiyin va ko’p mehnat talab qilishi hisoblanadi.