1-mavzu: biologiya fanining maqsadi va vazifalari

7 - MAVZU: KO’CHIB YURUVCHI GENETIK ELEMENTLAR
“LOYIHA” TEXNOLOGIYASI
1-KICHIK GURUH
VAZIFA
Transpozonlar
Uzoq yillar mobaynida organizm genlar to’plamining genomdagi o’rni doimiy deb fikr 
qilinardi.  Biroq  1950  yillarda  AQSH  olimasi  Barbara  Mak-Klintok  makkajo’xorida  irsiy 
belgilarni tadqiq etishi jarayonida bir joyda muntazam ravishda joylashmay, balki o’z joyini 
o’zgartirib turadigan bir guruh genlar majmuasini kashf etdi va genomdagi genlar ko’chib 
yuradi degan fikrni ilgari surdi. Genlarning genom bo’yicha ko’chib yurishi uzoq vaqtgacha 
tan olingan bo’lsada, bu hodisa keyinroq AQSH olimlari J.Bishop va A.Buxoriy tomonidan 
mikroorganizmlarda,  Rossiya  olimi  G.Georgiyev  tomonidan  hayvonlarda  kashf  etildi. 
Bunday  ko’chib  yuruvchi  genlar  toifasi  regulyator  genlar  yoki  transpozonlar  deb  ataladi. 
Har  gal  genlar  o’z  joyini  o’zgartirganida  qo’shni  genlar  faoliyatini  u  yoki  bu  tomonga 
o’zgartiradi. 
Transpozonlar  juda  oddiy  IS  (ingl.  Insertion  sequences)  elementlaridan  tuzilgan 
bo’ladi.  Transpozonlar  xilma-xil  strukturaga  ega  bo’lsalarda,  barcha  transpozon 
molekulalarining  ikki  chetida  maxsus  nukleotidlar  izchilligi,  markaziy  qismida  esa  DNK 
molekulasini  belgilangan  joyda  “yopishqoq”  uchlari  hosil  qilib  kesuvchi  transpozoza 
fermentini sintez qiluvchi gen mavjuddir. 
Plazmidlar, restriksion endonukleazalar, genetik injeneriya usullari.

---