Yigitlik yillari

3-mavzu

Navoiy ruboiylari, tuyuqlari, qit’alari

REJA:

1. 
   Navoiy ruboiylari haqida
   
2. 
   Shoir tuyuqlari tahlili
   
3. 
   Qit’a va fardlar haqida
   

Sargashtaligimda ixtiyorim yo’qtur Mazkur ruboiyni Navoiy qarilik davrida yaratgan. Ishqiy mavzudagi bu ruboiy mazmuni va ohangidagi shiddat uning o'tli dard va iztirobning kuchli bir zarbi bilan bitilganidan dalolat beradi:

Andin berikim, qoshimda yorim yo'qtur,

Hijronida juz nolayi zorim yo'qtur.

Dasht uzra quyun kibi qarorim yo'qtur,

Sargashtaligimda ixtiyorim yo'qtur.

Ruboiy mazmuniga uning qarilik lirikasiga mansubligini nazarda tutib yondashsak, u ulug' shoirning yorsizlik zahmatidan umrbod “nolayi zor” chekib o'tganligi guvohidir. Ruboiyda «quyun» obrazi bor. Quyun deb atalmish katta uyurmali shamol «dasht uzra» yeru ko’kka dahshat solib izg’iydi. Undan biror-bir maqsad, muddao izlash befoyda. Chunki u — sargashta va beqaror. Umri hijronda o’tgan Navoiy o'z ahvolini mana shu quyunga o'xshatib tasvirlaydi.

Bu Ruboiy Navoiy ruboiyotidagi juda ko'p asarlarga hamohangdir. Navoiy g'azaliyotida «Bir iyosiz it bo'lub erdi Navoiy yorsiz, Bo’lmasun, yo rabki, hargiz banda sultondin judo» yoki “Beixtiyorlikda bormu manga ixtiyor” kabi misralarni eslash kifoya.

Ruboiy hazaj bahrining hazaji musammani axrabi maqbo'zi solimi azall vaznida yaratilgan:

Maf’uvlu mafoiylun mafoiylun foilun

- - v v-v- v-v- -

Asar Navoiydan keyingi davr adabiyotiga ham ta'sir etgan. Zahiriddin Muhammad Boburning quyidagi ruboiysi buning yorqin dalilidir:

Ko'pdin berikim, yoru diyorim yo'qlur,

Bir lahzavu bir nafas qarorim yo'qtur.

Keldim bu sori o'z ixtiyorim birla,

Lekin borurimda ixtiyorim yo'qtur.

Navoiy ruboiysidagi yordan ayriliq tuyg'ulari Bobur mboiysida 1 slioir kechinmalaridan kelib chiqqan holda diyordan ayriliq alami bilan uyg'unlashgan. Bobur o'z ruboiysini olis Afg'oniston yo Hindistonga borib qolganida ona-Vatanni qo'msab, Navoiy ruboiysini eslab, lining turtkisi bilan yozgan bo'lsa, ajab emas.