1-dars. Mavzu: atom tuzilishi. Atom tarkibidagi elektronlarni pog’ona va pog’onachalarda joylashuvi. Darsning maqsadi: Ta’limiy

Dars turi: yangi bilim beruvchi

Dars usuli: an’anaviy

I Tashkiliy qism a) salomlashish b) davomadni aniqlash d) siyosiy daqiqa

II O’tgan mavzuni mustahkamlash Mavzuga doir masalalar:

1. 
   4,48 l (n.sh) azotning massasini hisoblang.
   
2. 
   5,6 l (n.sh) argonning massasini hisoblang.
   
3. 
   2,8 l uglerod (II) oksidi necha gramm keladi?
   
4. 
   20 g argon tarkibidagi molekulalar sonini toping.
   
5. 
   4 g metan tarkibidagi molekulalar sonini toping.
   

V Yangi mavzu bayoni

Ekvivalent teng qiymatli degan ma’noni bildiradi.Kimyoviy reaksiyalarda moddalar o‘zaro bir-birlari bilan ekvivalent og‘irliklariga mos ravishda ta’sirlashadilar.

Elementlarni ekvivalent (E) og‘irligini topish uchun element atom og‘ir- ligini (A) uning valentligiga (V) bo‘linadi:

E - ekvivalent A - atom massasi (g) V- valentlik

Endi shu formula orqali kislorod moddasining tarkibidagi kislorod atomi ekvivalentini topamiz:

Kislorod elementining atom massasi 16 ga teng. Kislorod molekulasida kislorodning valentligi 2 ga teng ( O=O).

A 16

E(O) = = = ₈

v 2 ⁸

Vodorod moddasidagi vodorodning ekvivalentini topamiz:

Vodorodning atom massasi ham valentligi ham 1 ga teng. Demak uning ekvivalent massasi ham 1 ga teng ekan.

A 1

E(H) = = 1

V ₁

Biror elementni - 1 og‘irlik qism vodorod yoki 8 og‘irlik qism kislorod bilan qoldiqsiz ta’sirlashadigan massasiga shu elementning ekvivalent og‘irligi deyiladi.

Ko‘p elementlar turli nisbatlarda bir-birlari bilan birikib bir nechta birikma hosil qiladilar. Masalan, SO2 va SO3; Bu birikmalarda oltingugurtning valentlik qiymatlari turlicha. Shuning uchun ularning ekvivalent og‘irligi ham turlicha bo‘ladi.

Oltingugurt (IV) oksidi va oltingugurt (VI) oksidining tarkibidagi oltingugurt atomining ekvivalentini hisoblab ko‘rsak: SO2 da S valentligi 4; atom massasi 32

E (S) = = -³²- = 8

4

SO3 da S valentligi 6; atom massasi 32

Oddiy va murakkab moddalarning ekvivalentini topishni ko‘ rib chiqsak:

1. 
   Oddiy moddalarning ekvivalenti uning atom massasini valentligiga nisbati asosida topiladi. Masalan:
   

Xlor moddasi tarkibidagi xlorning ekvivalentini topamiz:

Xlorning atom massasi 35,5 ga teng. Xlor molekulasida xlorning valent- ligi 1 ga teng (Cl-Cl). (Izoh: galogenlar ya’ni F₂; Cl₂; Br₂; J₂ molekulalari I valentlikni namoyon qiladilar)

A 35 5

E(Cl) = = ------= 35,5

V 1

IV Mustahkamlash

Savol va topshiriqlar

1. 
   Quyidagi birikmalarning ekvivalentini aniqlang: Br2, I2, SiO2;Cl2O7; HNO2; H2S; H2SO3; MgSO4; КСЮ3; PbO2; Ca3(PO4)2.
   
2. 
   Quyidagi azot oksidlari tarkibidagi azotning ekvivalentini aniqlang: NO, N2O3, NO2.
   
3. 
   Suyultirilgan sulfat kislotada 1,68 g metall erigan bo‘lib, 4,56 g sulfat tuzi hosil bo‘ladi. Metallning ekvivalentini aniqlang.
   
4. 
   9,25 g Ca(OH)2 8,167 g noma’lum kislota bilan qoldiqsiz reak­siyaga kirishishi ma’lum bo‘lsa, noma’lum kislotaning ekvivalentini aniqlang.
   
5. 
   10,4 g Al(OH)3 25,2 g noma’lum kislota bilan qoldiqsiz reaksiyaga kirishishi ma’lum bo‘lsa, noma’lum kislotani aniqlang.
   
6. 
   29,4 g H2SO4 20,6 g noma’lum asos bilan qoldiqsiz reaksiyaga kirishishi ma’lum bo‘lsa, noma’lum asosning ekvivalentini aniqlang.
   
7. 
   Noma’lum metallning 5,64 g nitratli tuzi sulfat kislota bilan ta’sirlashib shu metallning 4,8 g sulfatli tuzi hosil bo‘ldi. Metallning ekvivalentini aniqlang.
   
8. 
   0,24 g metall yopiq idishda yondirilganda shu metallning oksidi hosil bo‘ldi. Normal sharoitga keltirilgan gaz hajmi 112 ml kamaydi. Metallning ekvivalentini toping.
   

V Baholash. Dars davomida faol ishtirokm etgan o’quvchilar individual tarzda baholanadi.