1. Aramonifikatsiya jarayoni va mochevinaning parchalanishi Nitrifikatsiya va denitrifikatsiya jarayonlari

Mochevinaning parchalanishi. Mochevinani ammonifika-torlarning alohida guruhi bo'lgan urobakteriyalar parchalaydi. Bu bakteriyalarni 1862-yili Lui Paster kashf etgan. Urobakteriyalar mochevinani parchalab, H₂0, NH₃ va C0₂ hosil qiladi:
/NH₂
CO+2H₂0=(NH₄)C0₃=2NH₃+H₂0+C0₂
^NNH₂
Urobakteriyalar aerob tipda nafas oluvchilar bo'lib, bularda ureaza fermenti bo'lganiigi uchun mochevinani parchalaydi. Mo­chevinani parchalab, ammoniy tuzlari hosil qilish urobakteriyalar uchun muhim ahamiyatga ega, chunki ular mochevinadan na uglerod, na azot manbayi sifatida foydalana olmaydi. Bu bak-teriyalar ammoniyli tuzlarda, organik kislotalarning tuzlarida yaxshi rivojlanadilar. Urobakleriyalarning elektiv kulturasida, mochevina miqdori 3—10% bo'Iishi kerak, natijada urobakteriyalar ko'p miq-dorda (NH₄)₂SO, hosil qiladi va muhitning pH ko'rsatkichi ishqoriy tomonga o'zgaradi. Urobakteriyalar uchun pH 7,5—8,5 bo'Iishi kerak. Bu bakteriyalar yumaloq va uzun tayoqcha shaklida bo'Iishi mumkin. Ko'pchiligi spora hosil qiladi. Masalan, Plonosarcina ureae yirik, harakatchan, peritrixa tipda xivchinlangan spora hosil qiladi. Spora hosil qilmaydigan tayoqchasimon bakteriyalar ham tabiatda ko'plab uchraydi.


Nitrifikatsiya va denitrifikatsiya jarayonlari
Nitrifikatsiya jarayoni. Ammonifikatsiya jarayonida hosil bo'l-gan ammiakning bir qismi o'simliklar tomonidan o'zlashtirilsa, qolgan qismi nitrifikatsiya jarayonida azot kislotagacha oksidlanadi. Nitrifikatsiya jarayonida ishtirok etadigan bakteriyalarni 1889-yilda Vinogradskiy kashf etgan. Bu jarayon ikki fazada boradi.
Birinchi fazada Nitrosomonas avlodiga kiruvchi bakteriyalar ishtirok etadi va NH₃ ni HNO, gacha oksidlaydi:
2NH, + 30, -> 2HN0₂ + 2H₂0 + 658 kJ
Ikkinchi fazada Nitrobacter avlodiga kiruvchi bakteriyalar ish­tirok etadi. Ular HN0₂ ni HNO, gacha oksidlaydi:
2HN0₂ + 30, = 2HNO, + 180 kJ
Nitrobacter tuxumsimon shakldagi kurtaklanuvchi bakteriya bo'iib, rivojlanish siklida harakatchan bosqichni ham o'tadi.
Nitrosomonas va Nitrobacter doim birga uchraydi, birining hosil qilgan mahsuloti ikkinchisi tomonidan o'zlashtiriiadi. Bunga metabioz deyiladi. Birining hosil qilgan mahsuloti ikkinchisi uchun oziqa manbayi hisoblanadi.
Nitrifikatorlar kimyoviy energiya hisobiga C0₂ va H₂0 dan organik moddalar sintezlaydi, encrgiyani esa NH₃ ni HN0₂ gacha va HNO, ni HNO, gacha oksidlanishidan oladilar, ya'ni xemosintez jarayonini amalga oshiradilar.
Nitrifikatsiya jarayonining birinchi bosqichi ikkinchisiga nis-batan jadal o'tadi, chunki birinchi bosqichda 658 kJ, ikkinchi bosqichda atigi 180 kJ energiya ajraladi.
Nitrifikatorlar organik modda sintezlash uchun yashil o'sim­liklar singari, C0₂ ni yoki NaHC0₃ ni o'zlashtiradi. Bikarbonatlar tez parchalanib, C0₂ hosil qiladi:

8-jadval