1 -§. Turkistonda istiqlol uchunkuraslining g'oyaviy asoslari

Bolsheviklarning Toslikentda hokimiyatni egallaslii

Jahon urushi qiyinchiliklari, Rossiyadagi 1917-yil voqealari Turkiston, umuman, O'rta Osiyo xalqlari ha-yotiga jiddiy ta'sir ko'rsatdi.

O'lkada yuz bergan oziq-ovqat tansiqligidan bolsheviklar foydalanib, 1917-yil kuzida Sovetlar hokimiyatni qo'lga olishi masalasini ilgari surdilar. Ular ishchi va soldatlarboshdan kechirgan qiyinchiliklar, noroziliklarni o'zmanfaatlariga qaratib bordilar. Bolsheviklarga boshqaso'l guruhlar, harbiy asirlar, frontdagi kornmunistlar qo'shildilar.

Oktabr oyining ikkinchi yarmida Toslikentda norozilik yig'ilishlari va mitinglar avj olib ketdi. Petrogradda qurolli to'ntarish ro'y bergani, Muvaqqat hukumat ag'darilgani, hokimiyatni bolsheviklar qo'lga olganito'g'risidagi xabar Toslikentga yetib keldi. Turkiston bol-sheviklari rahbarlik qilgan Toslikent soveti ishchi va soldatlarni qo'zg'olon ko'tarishga da'vat qildi. Lekin gene-ral Korovichenkoga sodiq qolgan qismlar bunga qarshilik ko'rsatdilar. 1917-yil 28-oktabrda Toslikentningyangi shaharida qurolli to'qnasliuvlar avj oldi. Qo'zg'olonchilar general qismlaridan ustun keldilar. 1-noyabrda Toslikent harbiy qal'asi taslim bo'ldi, shu kuniqurolli qo'zg'olon g'alaba qozondi, deb e'lon qilindi.

1917-yil 15-noyabrda ish boshlagan o'lka ishchi, sol-dat va dehqon deputatlari Sovetlarining III qurultoyi tortishuvlar oqibatida hukumat — Turkiston o'lkasi XalqKomissarlari Sovetini tuzdi, unda 8 o'rin so'l eserlarga,7 o'rin bolsheviklar bilan maksimalistlarga berildi. Biroqfaqat yevropaliklardan iborat hukumat tuzildi. Turkiston XKS raisi lavozimini kasbi chizmachi bo'lgan bol-shevik F.Kolesov egalladi, harbiy komissar qilib izvoshchi Perfilev, boshqa kornissarlik lavozimlariga o'r-tamiyona yurist va shunga o'xshaganlar tayinlandilar.Hukumat a'zolari qatoriga tub aholi vakillaridan kiritilmadi. Bu tasodifiy hoi emas edi.

Turkistondagi so'1-ekstremist siyosiy guruhlar, ularning namoyandalaridan tuzilgan hukumat, birinchi galdabolsheviklar mohiyatan chorizm mustamlakachilik siyo-satiga amal qildilar. Shu bilan birga, oktabr to'ntarishidan keyin Rossiyada bo'lgani singari, Turkistonda ham inqilobiy aqidalarga, eng a vvalo sinfiylik tamoyillariga amal qilindi. Asosiy inqilobiy kuch proletariat va kam-bag'al dehqonlar, aholining boshqa qatlamlari reaksion,ekspluatator guruhlar deb e'lon qilindi. Mulkdorlar —ekspluatator, ezuvchilar; rnilliy ziyolilar, o'qimishli, ob-ro'-e'tiborh xalq vakillari — milliy burjuaziya kor-chalonlari va malaylari; islom dini rahnamolari — reaksion oqim deb, ularga qarshi ayovsiz kurasli boshlabyuborildi. Inqilobiy «ijtimoiy adolat»ni o'rnatish,«odamning odam tomonidan ekspluatatsiya qihnishiga barham berish» uchun jamiki boyliklarni, ishlab chiqarish vositalarini egalaridan tortib olish dasturini amalgaoshirishga kirishildi. Yerli aholi jamoatchiligining demokratik yo'nalishdagi sa'y-harakatlari, rnilliy davlatchilikni joriy qilish sari taslilagan qadamlariga dush-manona asliaddiy qarshilik ko'rsatildi.

Ajnabiylar hukumati o'lkadagi harbiy qismlari, qurollangan ishchi gvardiyasiga tayanib ish ko'rdi. Bu ho-kimiyat faoliyati faqat zo'rlikka, buzg'unchilikka, qon to'kishga qaratildi. Ong saviyasi past, ko'pincha jinoiy unsurlar bo'lgan soldatlar, gvardiyachilar yerli aholi,ayniqsa, dehqonlarni shafqatsizlik bilan talay boshladilar.

Shunday qilib, 1917-yil kuzida o'lkadagi so'1-bolshevistik doiralar, ular tuzgan hukumat, bir tomondan kolonial-shovinistik, ikkinchi tomondan esa inqilobiy-sinfiylik siyosati va bu boradagi amaliy ishlarni boshlabyubordi.