011 adabiyot 1-qism djvu

dars. SO ROQ OLMOSHLARI YORDAMIDA IFODALANGAN SO‘ROQ GAPLAR

1. 
   topshiriq. Shaxsni, miqdomi, o‘rinni aniqlash uchun beriladigan so‘roqlami toping va ulami gap ichida keltiring.
   
2. 
   topshiriq. Belgini, paytni, narsa va hodisalami aniqlash uchun beriladigan so‘roqlami toping va ular ishtirokida gap tuzing.
   

So‘roq gaplar tarkibida ko‘pincha so‘roq olmoshlari ishtirok etadi.

f So‘roq olmoshlari yordamida ifodalangan so‘roq gaplar

• 
  so‘roqqa javob bo‘luvchi so‘zni talab qiladi.
  

Masalan: - Ko‘chatlarga kim suv quydi? - Salim.

90. 
    mashq. Nuqtalar o‘rniga so‘roq olmoshlaridan mosini qo‘yib, gaplarni daftaringizga ko‘chiring. Savollarga javob berishga harakat qiling.
    

1. 
   Uchi ochilmagan qalamning ... qirrasi bor? 2. Boku ... davlatning poytaxti sanaladi? 3. Qo‘rqma, yuraging yorilmasin, ... yotibsan? (Ertakdan) 4. Ketsang, yana ... kelasan? 5. Bobo,... odobli? Menmi yoki Shuhratmi, ayting, axir? (X To ‘xtaboyev)
   

29



/ 92-mashq. Nega?, kim?, nima?, qaysi?, qanday?, qanaqa? olmoshlari ishtirokida gaplar tuzing va ularni izohlang.

93. 
    máshq. Matnni o‘qing. So‘roq gaplarni topib, ifodalanish usullarini tushuntirib bering.
    

Sobir buvajonini o‘zining kutilmagan, ba’zan esa qiyin savollari bilan ajablantirib, hatto shoshirib ham qo‘yardi.

Bir kuni buvasining yelkasida bog‘chaga ketayotgan Sobir, o‘zim yuraman, deb yerga tushdi. Chopqillayman deb qoqilaverdi. Shunda buvasi:

-Ko‘zingga qarab yur, bo‘tam, -degandi, Sobir:

• 
  Ko‘zimga nima bilan qarayman, - deb buvasini kuldirdi.
  

Boshqa safar u buvasidan so‘rab qoldi:

-Aql nimada, buvajon!

-Aql ...-Nodir buva o‘ylab olib, dedi:-Bu-es-hush. Miyada bo‘ladi.

-Miyada bo‘lsa, uni qanaqa qilib yeb bo‘ladi?

-Kimdan eshitding buni?

-Oyim aytdi-ku: «Aqlingni yeb qo‘yibsan!» deb.

Bu ham Nodir buvaning soqolini selkillatib kulishiga sababchi bo‘ldi.

(Hakim Nazir)

Savol va topshiriqlar

1. 
   So‘roq olmoshlari yordamida ifodalangan so‘roq gaplar so‘roq
   

• 
  yuklamalari yordamida ifodalangan so‘roq gaplardan qanday farq qiladi?
  

2. 
   Belgini (rang, maza, hajm va boshqalar), o‘rinni, miqdomi, shaxsni, narsani bildiruvchi so‘roqlami aniqlang.
   

93. 
    mashq. Uyga topshiriq. «Qarisi bor uyning parisi bor» mavzusida matn tuzing. Unda so‘roq olmoshlari ishtirok etgan so‘roq gaplardan foydalaning.
    

11.