” fanidan Qayta o’qish uchun mustaqil ishi

5. Bipolyar tranzistor ish rejimlarini elektrodlar toklariga ta’siri.
Kollektor va emitter toklarining o‘zaro bog'lanishi baza orqali amalga oshadi. Dreyfsiz ВТ bazasida turli rejimlarda zaryad tashuvchilar konsentratsiyasining taqsimlanishi 6-rasmda ko'rsatilgan.
Bazaning chap tomoni EO‘dan boshlanib X=0, o‘ng tomoni K0‘ bilan chegaralanadi X=LB. Aktiv rejimda emitterdan asosiy zaryad tashuvchilar bazaga injeksiyalangani sababli, bazaning chap tomon chegarasida, EO‘ga yaqin sohada, konsentratsiyasi n₀ni tashkil etuvchi nomuvozanat elektronlar paydo bo‘ladi.
Bazaning o‘ng tomonida, K0‘ yaqinida, noasosiy zaryad tashuvchilar KO‘ning ichki elektr maydoni yordamida ekstraksiyalangani sababli, elektronlar konsentratsiyasi muvozanat holatdagi np konsentratsiyaga nisbatan e’tiborga olmasa bo‘ladigan darajada kichik bo‘ladi. Bazada elektronlar konsentratsiyasi gradiyenti d_n/d_x hosil bo‘lgani hisobiga elektronlar konsentratsiya katta sohadan kam tomonga diffuziyalanib harakatlanadi va bazada elektronlaming diffuziya tokini hosil qiladi:

bu yerda: S_E-EO‘ning yuzasi, D_n-elektronlarning baza sohadagi diffuziya koeffitsienti.
Baza sohasida elektronlar nochiziqli taqsimlanadi, chunki harakat
davomida elektronlar rekombinatsiya hisobiga yo‘qoladi.
Elektronlarning taqsimlanishidagi farq juda kichik bo‘lgani sababli, uni rasmda ko‘rsatish qiyin.
6-rasm. Turli rejimlarda zaryad tashuvchilarning ВТ bazasida taqsimlanishi:
7 —muvozanal holat (UEB — 0, UKB — 0), 2 — aktiv, 3 — invers, 4 —to ‘yinish, 5 — berk rejimlarga mos keladi.
Dreyfli ВТ bazasida elektronlar toki diffuziya va dreyf tashkil etuvchilaridan tashkil topadi.

bu yerda: n(x) — ixtiyoriy x kesimda elektronlar konsentratsiyasi, - akseptor kiritmalar konsentratsiyasi N_A
notekis taqsimlangan bazada ichki elektr maydon kuchlanganligi.
Invers rejimda KO‘ to‘g‘ri yo‘nalishda siljitilgan bo‘lib, elektronlar
kollektordan bazaga injeksiyalanadi. Baza sohasidagi noasosiy zaryad tashuvchilar konsentratsiyasi kollektordan emitterga kamayib boradi va bu holda tok teskari yo'nalgan bo‘ladi. To‘yinish rejimida, ikkala p-n o‘tish to ‘g‘ri siljitilganda, p-n o‘tishlar yaqinida elektronlar konsentratsiyasi muvozanat holatdagiga qaraganda yuqori bo’ladi, shuning uchun n(x) konsentratsiyaning bazada taqsimlanishi 4-chiziq
bilan ifodalanadi. Ushbu taqsimlanishni aktiv va invers rejimlardagi konsentratsiyalar taqsimlanishi yig‘indisi sifatida ko‘rsatish mumkin. Ikkala p-n o‘tishga teskari siljitish berilgan berk rejimda, bazaning p-n o‘tishlarga yaqin sohalarida, elektronlar konsentratsiyasi amalda nolga teng bo‘lib, muvozanat holatda bazada taqsim langanga qaraganda kamroq bo‘ladi (5-chiziq). p-n o‘tishlar yaqinida hosil bo'ladigan konsentratsiya gradiyentlari p-n o‘tishlaming teskari toklarini aniqlaydi. Zaryad tashuvchilarning bazada taqsimlanishini bilish p-n o‘tishlarga berilgan kuchlanishlarning tranzistor elektrodlaridagi toklar qiymatiga ta’sirini grafik ravishda yaqqol ko'rsatish imkonini beradi.
Yuqorida keltirilgan zaryad tashuvchilar taqsimlanishi o‘tishlarga berilgan kuchlanishlar ta'sirida baza sohasi kengligining o‘zgarishlarini e’tiborga olmagan holda ko‘rib chiqildi. Real BTlarda p-n o‘tishlarga berilgan kuchlanishlar ta’sirida p-n o‘tish kengligi o‘zgaradi, bu o‘z navbatida baza sohasi kengligi L_β ning o‘zgarishiga olib keladi. Agar p-n o‘tishlar kengaysa, baza torayadi va aksincha bo‘ladi. Ushbu hodisa Erli ejfekti yoki baza kengligi modulatsiyasi deb ataladi. Erli effekti qanday natijalarga olib kelishi mumkinligini ko‘rib chiqamiz. Aktiv rejimda KO‘dagi teskari kuchlanish qiymati U_KB ortgan sayin baza kengligi L_β kichiklashadi. Bu o‘z navbatida bazaga injeksiyalangan elektronlar konsentratsiyasi gradiyentini oshiradi, natijada emitter toki ortadi. Baza kengligi kamayishi bilan, emitter tokining rekombinatsiya hisobiga yo‘qolishi kamayib, tashish koeffitsienti a r qiymati ortadi.
To‘yinish rejimida emitter va kollektordan bazaga elektronlar injeksiyalanadi. Natijada UK ortishi bilan EO‘ning elektronlar toki keskin kamayadi. Em itter samaradorligi ham keskin kamayib, UK= UE bo‘lganda y = 0 bo'ladi. Berk rejimda y = 0. Invers rejimda p-n o ‘tishlar vazifalari almashadi — K0‘ boshqaruvchi bo‘lib, EO‘ boshqariluvchi bo‘lib qoladi.