Hotam Umurov adabiyot qoidalari

Barmoq she’r sistemasi. Barmoq misralarda bo‘g‘inlarning muayyan miqdoriga va izchil takroriga, bir xil turoqlarning o‘ziga xos tartibda guruhlanishiga asoslanadi.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 1011

Qarshiga qor yog‘adi / qor ustiga. 7+4=11

Yigitlar yor olmangiz / yor ustiga. 7+4=11

Yigitlar yor olsangiz / yor ustiga. 7+4=11

Namokob quyguncha bor / bol ustiga. 7+4=11

Misralardagi bo‘g‘inlar miqdorini barmoqlar bilan sanash juda qulay va oson bo’lgani sababli, mazkur she’r qurilishini barmoq vazni deb yuritish rasm bo’lgan. Biroq barmoqda turli turkumlardan yuzlab vaznlarning yuzaga kelish qonuniyati borligi uchun „Barmoq vazni“dan ko‘ra, „Barmoq sistemasi“ deyish asosliroqdir.

Demak, barmoq sistemasidagi musiqiylik ritm asosida yuzaga kelar ekan, misolimizda yaqqol ko‘ringanidek, har misrada bo‘g‘inlar soni 11 ta va u qolgan hamma misralarda ham bir xil takrorlanadi. Xuddi shu qonuniyat turoqlarga ham xos; birinchi misrada turoqlar 7+4 tartibida joylashgan va u asar oxirigacha saqlanadi.

She’riyatda ritmni yuzaga keltiruvchi (bo‘g‘in, turoq, vazn, ritmik pauza, turkum) vositalar, qofiya va bandning xususiyat va aloqalari yuqorida barmoq sistemasi misolida tadqiq va tahlil etildi. O‘sha aytilgan fikrlar bilan cheklangan holda, barmoqda uchlik turkumdan o‘n yettilik turkumgacha (asosan, 15 ta turkum) borligini, sodda va qo‘shma turkumlarning juda ko‘p va xilma-xilligini, ulardan yuzaga keladigan vaznlarning rang-barang va go‘zalligini ta’kidlamoqchimiz.