Homo economicus

Insonning kelib chiqishi haqidagi birinchi yondashuv
insonning paydo 
bo’lishiga olib kelgan tabiatning qonuniy rivojlanishi g’oyasidan kelib chiqadi. 
Bunda inson jonsiz, keyinchalik esa – jonli moddaning tabiiy evolyusiyasi mahsuli 
sifatida qaraladi. Mazkur konsepsiya 1859 yilda inson kelib chiqishining tabiiy-
ilmiy talqiniga asos bo’lgan Ch.Darvinning «Hayvon va o’simlik turlarining kelib 
chiqishi haqida» deb nomlangan mashhur asarini e’lon qilgan evolyusion 
nazariyasiga tayanadi va hozirgi vaqtda molekulyar biologiya va gen injeneriyasi 
sohasida erishilgan eng so’nggi yutuqlar ta’sirida o’z shakl-shamoyilini sezilarli 
darajada o’zgartirib, aksariyat olimlar uchun ularning ilmiy faoliyatida o’ziga xos 
dasturilamal bo’lib xizmat qilmoqda.
5
Тейяр де Шарден П. Феномен человека. -М.: 1987.-С.40

---

Yana shuni ham ta’kidlab o’tish lozimki, insonda nafaqat o’ta rivojlangan 
tirik jonzotlar, balki o’ta sodda mavjudotlar bilan ham kuchli genetik o’xshashlik 
mavjud. Xususan, shimpanze bilan bunday o’xshashlik 98% ni, kalamush bilan – 
80% ni va hatto banan bilan – 50% ni tashkil etadi.
Biroq, shuni ta’kidlash lozimki, «tabiiy» yondashuv tarafdorlari inson kelib 
chiqishining dunyoviy konsepsiyasiga ham (masalan, darvinchilar bilan bog’liq 
holda bo’lganidek), kosmik konsepsiyasiga ham tayanishlari mumkin.
Ikkinchi yondashuv
insonga, Xudo yoki kosmik Aql mehnatining mahsuli 
sifatida qarab, uni g’ayritabiiy asosdan keltirib chiqaradi. Garchi bu konsepsiya 
isbotlanganlik jihatidan birinchi ta’limotga hozirgi zamon tabiatshunosligi nuqtai 
nazaridan yon bersa-da, lekin falsafiy nuqtai nazardan u insonning tabiiy-ilmiy 
kelib chiqishi konsepsiyasi kabi mavjudlik huquqiga egadir, zero birinchi 
yondashuv ham, ikkinchi yondashuv ham oqilona asoslangan va uzil-kesil dalil-
isbotlar keltirmaydi.