Холикова мухлиса режа: Спиртларни сулфатлаш

Олефинларни сулфатлаш.

Бу реакцияни амалга ошириш учун фақат сулфат кислотадан фойдаланилади, чунки бошқа воситаларнинг фаоллиги паст ѐки сулфатлар ҳосил қилмасдан бошқа моддалар ҳосил қилади.
Олефинларни Ҳ2СО4 билан реакцияси босқичли тарзда моно- ва диалкилсулфатлар, олефин полимерлари ҳосил бўлиши билан содир бўлади, агарда сулфат кислота таркибида сув бўлса, шунингдек спирт ва оддий эфир ҳам ҳосил бўлади. Реакция оралиқ карбкатион ҳосил бўлиши билан содир бўлади:
Бундан ташқари, спирт ва оддий эфир ҳосил бўлиши кучли алкиловчи хоссага эга бўлган моно ва айниқса диалкилсулфатларни қайтар гидролиз ва алкоголиз реакцияларига асосланган:
Реакцияда олефин ва H2SО4 нисбатини 1:1 олиш керак. Сулфат кислотани олефинларга бирикиши Марковников коидаси асосида рўй беради, бунда нормал олефинлардан иккиламчи алкилсулфатлар ҳосил бўлади. Юқори н-олефинлар сулфоэфир гуруҳи турли холатларда жойлашган
иккиламчи алкилсулфатлар аралашмаларини ҳосил қилади:

Сулфатлаш технологияси.

Алкилсулфатлар туридаги сирт-фаол моддаларни уч гуруҳга ажратиш мумкин:
1. Бирламчи алкилсулфатлар, чизиқли углерод занжирли бирламчи спиртлардан олинади. Ушбу спиртлар қисман табиий ѐғларни гидролизланиш маҳсулотлари ҳисобланади (масалан, лаурил С12Н23ОН, миристил С14Н29ОН), лекин кўпинча уларни юқори ѐғ кислоталарини гидрирлаш билан синтез қилинади.
2. Иккиламчи алкилсулфатлар (типоллар), улар Н2СО4 ва чизиқсимон тузилишли олефинлар (а-олефинлар), шунингдек юмшоқ парафинни тўғри оксидлаш натижасида синтез қилинадиган иккиламчи спиртлардан олинади.
3. Эфирсулфатлар, 2-3 моль этиленоксидини спирт ѐки алкилфенолларга бирикиши натижасида ҳосил бўлган маҳсулотларни сулфатлаш билан олинади:

Сульфат кислота билан сульфатлаш.

Спирт ва олефинларни Н2SО4 билан сулфатлаб сирт-фаол моддалар олиш жараѐнларини бир-бирига ўхшаш томонлари мавжуд. Иккала реакция ҳам паст температурада (0-40*С), намокоб билан совутиш ва аралаштириш орқали олиб борилади. Даврий усулда аралаштиргичли реактордан фойдаланилади, бунда кислотага аста- секин спирт ѐки олефин қўшиб турилади. Реакция аралашмаси қуюқлашиб борганлиги сабабли, уни аралаштириш ва совутиш қийинлашади. Узлуксиз синтез жараѐнида аралаштиргичли реакторлар каскади, шнекли жихозлар ва х.к. қўлланилади. Спиртларни сулфатлашда ҳосил бўлган реакция массасининг таркиби асосан, алкилсулфат кислотадан иборот бўлиб, шунингдек, реакцияга киришмаган спирт ва Н2SО4 ҳам бўлади. Олефинларни сулфатлашдаги аралашма таркибида ундан ташқари, реакцияга киришмаган олефин ва SO3 миқдорда диалкилсулфат кислота, оддий эфир ва полимерлар ҳам бўлади. Бу массани қайта ишлашни блок-схемаси 1-расмда келтирилган.