Холдор Чиниқулов, Анвар Жўлиев

 
23.3. Бўр даври 
 
Бўр даврининг давомийлиги 70 (80) млн йил, у бундан 145 
(135) млн йил олдин бошланган ва 65 млн йил олдин якунлаган. 
Бу вақтда катта қалинликдаги юмшоқ кучсиз зичлашган оқ 
оҳактошлар – бўр жинслари тўпланган. Даврнинг номи шу 
жинслардан келиб чиққан. Биринчи бор бундай жинслар Дувр 
яқинидаги Па-де-Кале бўғози соҳилларида (Буюк Британия) ва 
Каледадаги (Франция) табиий очилмаларда ўрганилган. Шу 
ѐшдаги 
жинслар 
дунѐнинг 
бошқа 
минтакаларида 
ҳам 
ривожланган, аммо уларда бошқа жинслар ҳам учрайди.
Геодинамикаси.
Бундан 140 млн йил олдин (юра даврининг 
охири - бўр даврининг бошларида) Африка ва Жанубий Америка 
бир-биридан узоқлашабошлаган. Шу билан бир вақтда спрединг 
ўқи остидаги мантияда базальт таркибли магма ҳосил бўлган. 

---

405 
Ҳосил бўлган базальтли магма суюқлиги ер юзасига қараб 
кўтарилган ва океан пўстини шакллантирган (201- расм). Яшил 
ранг билан ѐши 140 - 100 млн йил бўлган океан пўсти кўрсатилган. 
Атлантика океанининг кейинги 
очилишида янги океан пўсти доимий 
равишда ўртаокеан тизмаси зонасида 
шаклланиб борган. Бу жараѐн ҳозир 
ҳам давом этмоқда - Атлантика океани 
кенгаймоқда. Океан пўстининг ѐши 
ўртаокеан тизмасидан узоқлашган сари 
ошиб боради. 
Бўр даври давомида Пангей-П ва 
унинг 
таркибидаги 
Гондвана 
ва 
Лавросиѐнинг 
парчаланиши 
давом 
этган. Шу билан бир вақтда ѐш 
океанларнинг кенгайиши кузатилган. 
Бўр даврининг ўрталарида Марказий 
Атлантика билан бирлашган Жанубий Атлантика ҳосил бўлган ва 
Марказий 
Атлантикадан 
шимолга 
қараб 
спредингнинг 
ҳаракатланиши бошланган. Ҳинд океанининг кенгайиши Шарқий 
Гондвананинг алоҳида континентлар: Ҳиндистон, Австралия, 
Антарктидага парчаланиши билан бирга кечган (202-расм). 
Шимолий муз океанининг шаклланиши бошланган – эрта бўрда 
Канада котловинаси, кечки бўрда эса Макаров -Толл котловинаси 
ҳосил бўлган. Шу билан бир қаторда орогенезнинг уч йирик 
фазаси: даврнинг бошланишидаги 
кечки киммерий
, ўрта бўрда 
австрия 
ва кечки эпохада 
ларамийнинг 
содир бўлиши туфайли 
Тетис океан ҳавзасининг қисқариши бошланган ва Тинч океани 
ҳалқасининг ҳаракатчан қамбарларида тектоник деформациялар ва 
тоғ ҳосил бўлиш жараѐнлари кучайган. 
Бўр даври охирида Жанубий ва Шимолий Америкада, 
Шарқий Осиѐда фаол орогенез жараѐнлари кечган. Бир неча 
даврлар давомида Жанубий Американинг Анд геосинклиналида 
тўпланган чўкинди жинслар зичлашган ва бурмаланган. Бу Анд 
тоғларининг ҳосил бўлишига олиб келган. Шу йўл билан 
Шимолий Америкада геосинклинал ўрнида Қояли тоғлар вужудга 
келган. Дунѐнинг кўпчилик районларида вулканизм фаолияти 
кучайган. Лава оқимлари Ҳиндистон яриморолининг жанубий