Холдор Чиниқулов, Анвар Жўлиев

 
Марс 
Марс (Mars) - Қуѐшдан узоқлиги бўйича тўртинчи, Қуѐш 
тизимидаги планеталар орасида ўлчами бўйича еттинчи планетадир 
(8-расм). Қизил рангдаги ѐрқин планета бўлганлиги туфайли оддий 
кўз билан осон кузатилади. Марс ҳам Қуѐш тизимидаги бошқа 
планеталар сингари антик пантион худоларидан бири - уруш 
худоси номи билан аталган (юнонча Аресга мос келади). Шу тарзда 
7-расм. Ойнинг кўриниши. 

---

24 
унинг йўлдошлари: Фобос ва Деймос ҳам унга урушларда ҳамроҳ 
бўлган икки ўғлининг исми билан аталган.
Марсдан Қуѐшгача ўртача 
масофа 228 млн. км, Қуѐш 
атрофида айланиш даври - 687 ер 
суткасига тенг. Марс орбитаси анча 
сезиларли эксцентриситетга эга 
(0,0934), шунинг учун Қуѐшгача 
масофаси 206,6 дан 249,2 млн. км 
гача ўзгаради.
Планеталар 
йўналиши 
Қуѐшникига 
тескари 
бўлган 
қарама-қаршилик вақтида Марс 
Ерга энг яқин келади. Бу қарама-
қаршилик вақти Марс орбитаси-
нинг турли нуқталарида ҳар 26 
ойда такрорланади. Аммо 15-17 йилда бир марта бу қарама-
қаршилик вақтида Марс перигелий яқинада жойлашган бўлади ва 
жуда яхши кўринади. Марсдан Ергача минимал масофа 56 млн. км, 
максимал - 400 млн. км га яқин.
Марс Ердан ўлчамлари бўйича икки марта кичик - унинг эква-
ториал радиуси 3396,9 км (Ерникининг 53% и). Планетанинг анча 
тез айланиши сезиларли қутбий сиқилишга олиб келади - Марснинг 
қутбий радиуси экваториал радиусидан 21 км га қисқа. Марснинг 
массаси - 6,418*10
23
кг (Ерникининг 11% и). Эркин тушиш 
тезланиши 3,72 м/сек
2
; иккинчи космик тезлиги - 5,022 км/сек. 
Марс ўзининг ўқи атрофида орбитасининг текислигига 24°56'' 
бурчак остида қияланиб айланади. Айланишининг сидерик даври - 
24 соат 37 минут 22,7 секунд. Шундай қилиб, марс йили 668,6 марс 
қуѐш суткасига тенг. Марс айланиш ўқининг қиялиги унда фасллар 
алмашинишини таъминлайди. Бунда орбитасининг чўзиқлиги улар 
давомийлигидаги катта фарқни келтириб чиқаради. Масалан, 
шимолий баҳор ва ѐзнинг давомийлиги марс йилининг ярмидан 
кўп.
Марсда ҳам магнит майдони мавжуд бўлиб, у Ерникидан 
тахминан 800 марта кучсиз.