Хожибойга ma'ruza


Leksik, fonetik va grammatik dialektizmlarning uslubiy vosita sifatida



Download 442,15 Kb.
Pdf ko'rish
bet75/99
Sana24.02.2021
Hajmi442,15 Kb.
#59630
1   ...   71   72   73   74   75   76   77   78   ...   99
Bog'liq
ozbek tili leksikologiyasi

Leksik, fonetik va grammatik dialektizmlarning uslubiy vosita sifatida 

qo’llanishi 

Leksik,  fonetik  va  grammatik  dialektizmlardan  badiiy  asar  tilida  uslubiy 

vosita (uslubiy figura) sifatida foydalanish hollari ham uchraydi. Yozuvchi         J. 

Abdullaxonovning “To’fon” romanidan keltirilgan quyidagi matn parchasiga nazar 

tashlaylik: 

Shu  vaqt  ko’cha  eshigi  taraqlab  ochildi-yu,  ostonada  o’n  yoshlardagi 

maykachan,  qop-qora  bola  paydo  bo’ldi.  U  nihoyatda  hansirar,  ko’p  yugurib 

toliqqanidan nafasini rostlay olmasdi: 

-Akamullo, akamullo, sizni yo’qloshopti, idoraga yo’qloshopti. 

-Nima gap ? 

-Hojar ayani bachasi sahroda borkan ekan... Bo’ronda qolgan ekan... Qaytib 

kelmopti... So’g’in Xo’janazar akoning duxtori bo’ronga qolip o’lipti. 

Hoshim  yugurganicha  chiqib  ketdi.  Mahmuda  bilan  Mohidil  bir-biriga 

hayron qarab qolishdi. 

                                                           

1

 Qarang: B. To’ychiboyev. O’zbek tilining taraqqiyot bosqichlari. –T.: “O’qituvchi”, 1996, 7-b.  



2

 B. To’ychiboyev. Ko’rsatilgan asar, 23-24-b. 

1

 Qarang: V. V. Reshetov, Sh. Shoabdurahmonov. O’zbek dialektologiyasi. –T.: “O’qituvchi” 1978, 42-b. 




Yuqoridagi  nutqiy  parcha  muallif  tili  va  personajlar  tilidan  tarkib  topgan 

bo’lib, unda nutqning dialogik shakli qatnashgan. Personaj tilida o’zbek-tojik ikki 

tilliligi  ta’sirida  bo’lgan  o’zbek  shevalari  so’zlaridan  (akamullo,  bacha,  duxtor, 

so’g’in  kabi  leksik  dialektizmlardan),  shu  shevaga  xos  grammatik  shakllardan 

(yo’qloshopti,  kelmopti)  va  leksik-fonetik  dialektizmlardan  (aka  so’zining  ako 

shaklidan)  unumli  foydalanilgan,  natijada  obraz  nutqining  tipik  va  ta’sirchan 

bo’lishiga erishilgan. 

Yozuvchi  Erkin  Samandarovning  “Daryosini  yo’qotgan  qirg’oq”  romanidan 

keltirilgan  quyidagi  dialogda  esa  dialektizmlarning  uslubiy  vosita  sifatidagi  roli, 

personajlar  nutqini  tipiklashtirishdagi  ahamiyati  yanada  yorqinroq  ko’zga 

tashlanadi: 



Ichkarian Anvar chiqdi. Nima bo’layotganini angshara olmay serrayib turdi. 

-Voy, anavi olvolini ko’ring,- dedi Qumrixon o’rnidan turib. 

-Olvoling nimasi ? 

-Olvoli de, huv ana. 

-Chiyani aytasanmi ? 

Qumrixon bo’g’istoncha chiya so’ziga tushunmadi. 

-Olchami ? 

-Ha, olvoli yegum kelutti. 

-Ma, Qumri,- dedi Ganja bir hovuch olchani uzib. (“Sharq yulduzi” j-li, 1989, 

№1, 39-b.)  

Yuqoridagi  dialog  epizodida  mevaning  bir  turi  uch  xil  nom  bilan-  olvoli, 

chiya,  olcha  leksemalari  vositasida  atalgan,  bu  hol  ikki  (Namangan  va  Bo’ston) 

sheva  vakillari  o’rtasidagi  nutqiy  muloqotning  jonli,  hayotiy  chiqishiga  xizmat 

qilgan. 

 


Download 442,15 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   71   72   73   74   75   76   77   78   ...   99




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish